De vorige column sloot ik af met een geheven vinger aan de redactie van Historisch Nieuwsblad: de lezer niet onderschatten, graag. Dat was naar aanleiding van mijn lezersvraag – beetje voorspelbaar misschien – welke boeken u zou meenemen naar een onbewoond eiland. Ik kreeg maar vier reacties en besloot dat de HN-lezers geen interactieve dieren zijn. Te vroeg geconcludeerd. Ik had u zelf onderschat, want er kwam van de zomer nog een flink aantal inzendingen bij, allemaal lijstjes met favoriete geschiedenisboeken.

Weer was ik onder de indruk van uw belezenheid, meestal ook nog in het Engels of Duits. U bent grotendeels lezers van vóór de Mammoetwet, schat ik, zoals de heer Harm Hazewinkel, historicus en voormalig diplomaat, die al in de jaren zestig een hekel had aan de wetenschappelijke cijferbrij van de Annales-school. ‘Doodsaai.’ Dat ben ik met hem eens. Ik vond Montaillou van Le Roy Ladurie, het eerste historische cultboek uit de jaren zeventig, niet om door te komen.

Hazewinkel zweert bij Gibbons Decline and Fall of the Roman Empire (de verkorte versie in drie delen is nog wel naar dat eiland te sjouwen), plus Steven Runcimans The Sicilian Vespers. Hij noemt ook The History of the Crusades van dezelfde Runciman. Ikzelf ben weliswaar wel van de Mammoetwet, maar dat heb ik gelezen, en ik heb ervan genoten bovendien.
 
Fiep van Dorp stelt de vraag wanneer je historische opvattingen worden gevormd. In je jeugd, of staan historische lezers open voor vernieuwingen in de geschiedschrijving? Zijzelf las toen ze twintig was ‘gretig en eager’ Barbara Tuchman, die trouwens de populariteitsprijs voor grote vertellers wint.
 

Weer was ik onder de indruk van uw belezenheid, meestal ook nog in het Engels of Duits

Eén ding moet mij hier van het hart: waar zijn onze eigen grote vertellers, die er toch ook wat van kunnen? Waar is Henk Wesseling over De Gaulle of over Afrika, of Fasseur over Wilhelmina? En vooral A.Th. van Deursen met zijn Mensen van klein vermogen, Maurits of De last van veel geluk? Helaas is hij dood, maar wat een pen had Van Deursen. Hij schreef zo kaal en karig dat ik boven zijn boeken altijd moet denken aan zo’n lege kerk op een schilderij van Saenredam.
 
Terug naar mevrouw Van Dorp en geschiedenis en jeugd: een boeiend koppel, dat bijna een nieuwe lezersvraag oproept: wat is een historische tekst die een beslissende invloed heeft gehad op uw wereldbeeld?

Een hele generatie Duitsers is zonder twijfel gevormd door lezing van Hitlers Mein Kampf. Een onschuldiger voorbeeld zag ik van de week in de Franse krant Le Figaro. Daarin stond dat Franse schoolkinderen een eeuw lang bij het dictee de borstkloppende rede voorgeschoteld kregen die Napoleon hield na zijn overwinning bij Austerlitz. Nog altijd is, zoals u weet, Napoleon in Frankrijk geen schurk, maar een held.

Voor zover ik weet hebben wij in Nederland nauwelijks een historisch geschrift met vergelijkbare invloed. U zult nu natuurlijk wijzen op de Apologie van Willem van Oranje, of het Plakkaat van Verlatinghe, maar die worden geen van beide gelezen. Ik denk dat de vormende invloed van het Wilhelmus veel groter is, vooral omdat dat ook bij het voetbal of schaatsen wordt gezongen.
 
Wat betreft vormende boeken wijst Johan Mekel op dr. P.J. Boumans Revolutie der eenzamen. ‘Een baanbrekend boek, dat mijn liefde voor geschiedenis zeer deed toenemen – dorre feiten werden sprankelende verhalen.’ Hij heeft gelijk – gek genoeg is Bouman vergeten; nog een lezersvraag: vergeten meesterwerken!

Sander Kuvener wijst op Simon Schama’s Citizens, Robert de Hoog viste een schitterend citaat uit Among the Believers van V.S. Naipaul. Wil Lensen las Rubicon van Tom Holland en wil álle boeken van Tom Holland meenemen naar zijn eiland. Ik vind het goed.
 
Tot slot mijn excuus aan Hans Wagenaar, die mij enigszins geprikkeld mailde dat hij reeds op 23 juni zijn lijstje had doorgegeven, en waarom dat niet in de vorige column was vermeld. Helaas was het niet aangekomen. Nu wel. Zijn voorkeur: De Velser affaire van Bas von Benda Beckman, vorig jaar bij de top-vijf van de Libris Geschiedenis Prijs; De Voorman van Bas Kromhout – leuk voor deze voormalige redacteur van Historisch Nieuwsblad. En Kazernekind van Marlies Mielekamp. Ik hoop dat de heer Wagenaar nu recht gedaan is.