Van de week mocht ik even naar Rome voor een gesprek met oud-premier Mario Monti. Het resultaat leest u in de Volkskrant. Hier wil ik het over Rome hebben. Elke stap in de eeuwige stad is een voetafdruk in het verleden. Even een blik in het Pantheon, voorheen Romeinse tempel, daarna christelijke kerk, en nog altijd indrukwekkend. Er liggen twee koningen in hun tombe. Snel een moot pizza op de Piazza Navona, het plein in de vorm van een renbaan omdat het tweeduizend jaar geleden inderdaad een renbaan was. Je kunt geen hoek omslaan of er kijkt weer een barok palazzo op je neer.

Vaak heb ik me afgevraagd wat de lijfelijke aanwezigheid van het verleden met je doet. In Italië hoort de geschiedenis bij de directe leefomgeving. De Italianen leven in hun verleden, mag je zeggen. Dat heeft in Nederland een negatieve klank, leven in het verleden. De senaat waar ik met Monti zou spreken, staat daar al eeuwen senaat te wezen. Binnen was een stukje nieuwbouw, maar ook daar groeide weer een brok Romeinse muur uit de vloer. Telkens met de boodschap: zo doen we dat hier al sinds jaar en dag, en dus is het goed zo – wat Max Weber met een duur woord ‘historische legitimiteit’ noemde.

In Nederland moeten we daar niet veel van hebben. Wij leven niet achteruit, maar vooruit. Nederland is het enige land waar men vrijwillig zijn oude Tweede Kamer heeft opgedoekt. Tegenwoordig is het een ontvangstzaal voorzien van veelkleurig tapijt, dat uiteraard diversiteit moet uitdrukken. De nieuwe Kamer van architect Pi de Bruijn is voorzien van veel kil – wel Italiaans – marmer. En van nog meer doorkijkjes, alles glas, vanwege de al even modieuze transparantie die kennelijk bij democratie hoort. ‘Weg met die oude zooi’ is een typisch Nederlandse boodschap – zoals ik op de terugweg vanuit de lucht weer goed kon zien dat het hele land één grote nieuwbouwwijk is.

 

‘Typisch Nederlands: “Weg met die oude zooi”’

Laten we zeggen dat historische legitimiteit geen Nederlandse specialiteit is. Ik denk wel dat hier een verklaring ligt voor onze vaderlandse chagrijnigheid, die maar niet overgaat. Nederland voelt zich ongemakkelijk omdat het altijd alle kanten op kan. Eerst is het geloof overboord gegooid, en vervolgens het seculiere geloof in de vorm van de geschiedenis. Geen geschiedenis betekent keuzestress, want in theorie kan alles. En nu is alweer een hele tijd de vraag wat ons onszelf maakt. Geen wonder dat er over iets onbenulligs als Zwarte Piet veldslagen worden geleverd: er is al zo weinig houvast.

Ik weet heus dat het in Italië met zijn Beppe Grillo-opstand ook niet allemaal koek en ei is. Maar hier gaat het om de blik van buiten op Nederland. Ga naar Rome, al is het maar voor twee dagen, zoals ik, en je kijkt met verbazing naar je eigen land. Mijn Volkskrant-collega en ik stapten de senaat binnen. ‘Hoho,’ zei een vriendelijke portier in vol militair ornaat tegen mijn collega, ‘u moet hier een stropdas dragen.’ Dat is het derde element van het Nederlandse onbehagen: geen geloof, geen geschiedenis, en gebrek aan vormen.

Mijn collega kreeg een keurige lichtblauwe das aangereikt. Mario Monti was allerhartelijkst. We mochten twee uur blijven en aan het eind deed hij de groeten aan Mark Rutte. ‘Zeg tegen Rutte dat hij niet zo defensief moet doen met zijn steeds terugkerende boodschap van “I want my money back”,’ zei Monti. ‘Ach nee, zeg dat ook maar niet,’ vervolgde hij glimlachend. ‘Dat is zo onbeleefd.’

Rome was in veel opzichten een snelle les, afgesloten met een cappuccino in de koffiebar om de hoek. Er hing een foto van Henri Kissinger; die is er ook geweest. Nog meer verleden dus, en de cappuccino is er uitstekend. De bar bevindt zich in de Via Della Dogana Vecchia.