Twee biografieën over de voormalige bondskanseliers Helmut Kohl en Helmut Schmidt werden beide een bestseller en leidden beide tot een breuk tussen de auteurs en hun onderzoeksobject. Heribert Schwan hield rond 2000 honderden uren interviews met Kohl. Op basis van die tapes schreef Schwan – als ghostwriter – drie delen memoires. Het laatste deel is nooit verschenen, omdat de nieuwe vrouw van Kohl ruzie zocht en Schwan het huis uit zette. Via de rechter liet ze zelfs de tapes in beslag nemen. Schwan nam wraak door talloze vileine oneliners, die veel te heftig waren voor de ‘deftige’ memoires, te bundelen. Dit vulde hij aan met meningen van Kohl over de politiek.
Volgens Kohl (1930) was de Duitse eenwording niet het resultaat van de fameuze demonstraties, maar het gevolg van het failliet van de Sovjet-Unie en de grotere vrijheid om te reizen van de Oost-Duitsers in de jaren 1987-1989. Dat laatste was door Kohl zelf mogelijk gemaakt. Maar hij heeft wel een punt: miljoenen DDR-burgers zagen tussen 1987 en 1989 met eigen ogen de welstand in het Westen en beseften dat de achterstand van de DDR niet meer in te halen was. Ook wordt het raadsel opgelost waarom 3 oktober de dag van de nationale eenheid is geworden en niet 9 november, de dag dat de Muur viel. Afgezien van historische trauma’s die zich op dezelfde datum voordeden, zoals de Kristallnacht en de Hitlerputsch, gaf één factor de doorslag: het weer. Kohl wilde een nationale feestdag met mooi weer en statistisch was begin oktober het meest geschikt.
Kohl voelde zich als provinciaal tekortgedaan door intellectuelen, pers en collega-politici. Dat gevoel compenseert hij met harde en geestige karakteriseringen. De kern van politiek, aldus Kohl, is mensen een goed gevoel geven, maar tegelijkertijd keiharde discipline handhaven: ‘Je moet er van tijd tot tijd flink op los slaan, er moeten slachtoffers vallen.’ Politici kunnen volgens hem niet als vrijgezel door het leven, want vrijgezellen maken geen geestelijke ontwikkeling door: ‘Die gaan direct van de lente over in de herfst, die hebben geen zomer.’ Jammer voor onze eigen premier. En Merkel? Ach, Angela kon niet eens met mes en vork eten toen hij haar als politiek talent ontdekte. Ondanks haar gebrekkige tafelmanieren zag ze wel kans een mes in zijn rug te steken en in 2000 de partijleiding over te nemen.
Bij een bergwandeling moest hij zijn uitgeputte rivaal Franz Josef Strauss op de schouders nemen en liet hij hem bijna in een ravijn vallen: ‘Een ongeluk? Dat zou echt niemand hebben geloofd.’ Typisch Kohl (en Strauss) is dat ze elkaar op leven en dood bevochten, om het daarna samen op een zuipen te zetten. Dat was Kohls opvatting van politiek: harde gevechten, maar wel met open vizier. Daarom beviel Kok hem beter dan Lubbers en Jeltsin beter dan Gorbatsjov. Prins Bernhard komt ook nog langs als een uitgesproken domme man.
Dit levendige boek geeft een leerzame kijk op de werkelijkheid van de politiek: het is smerig werk, en juist daarom moeten we blij zijn dat er nog steeds mensen zijn die dat voor ons willen opknappen. Aanbevolen voor liefhebbers van Duitse geschiedenis en iedereen die wil weten hoe politiek écht functioneert.
Het boek over de jeugd van oud-kanselier Schmidt (1918) heeft in Duitsland veel stof doen opwaaien. Sabine Pamperrien heeft talloze boeken en interviews geanalyseerd om Schmidts leven tussen 1933 en 1945 in kaart te brengen. Per slot van rekening was voor alle Duitse politici van zijn generatie het oorlogsverleden géén privéaangelegenheid, en bovendien heeft Schmidt talloze tegenstrijdige mededelingen gedaan. Zelfs zijn eigen dochter vond het ongeloofwaardig dat het politieke dier Schmidt tot mei 1945 met oogkleppen op zou hebben geleefd. Vaststaat nu dat Schmidt vrijwillig lid werd van de Hitlerjugend, maar ook dat hij er wegens brutaliteit uit werd gezet. Ook was hij enthousiast over het nazisme. Het antisemitisme stuitte hem tegen de borst, maar de belofte van een solidaire en klasseloze Volksgemeinschaft kon hem zeker bekoren. Dat gold overigens ook voor miljoenen andere Duitsers. Schmidt wist dat hij voor een kwart Joods was, maar speelde dat een rol? We weten het nog steeds niet precies. Naar eigen zeggen wist Schmidt niets van de Jodenvervolgingen – maar dat is op z’n zachtst gezegd uiterst twijfelachtig. Een officier die (kort) aan het oostfront diende, moet hierover ten minste geruchten hebben gehoord. Maar Schmidt is lang niet de enige Duitser die dit heeft verdrongen.
Pamperrien heeft wel een kwalijke beginnersfout gemaakt. In 1942 en in 1944 noteerden Schmidts superieuren een ‘uiterst positieve houding’ ten aanzien van het nazisme. Zij neemt dit letterlijk over, maar het is de vraag of personeelsdossiers in dictaturen de werkelijkheid weergeven. Dit waren standaardformuleringen; iets anders – en zeker kritiek – had Schmidt in grote problemen gebracht.
Al met al een interessant boek over de laatste roker op de Duitse televisie. Het wachten is nu op zijn eigen memoires over de oorlog. Die verschijnen binnenkort en het is te hopen dat hij opening van zaken geeft, want vragen blijven er nog wel degelijk.
Vermächtnis: Die Kohl-Protokolle
Heribert Schwan en Tilman Jens
256 p. Heyne Verlag,
€ 19,99
Helmut Schmidt und der Scheißkrieg: Die Biografie 1918 bis 1945
Sabine Pamperrien
352 p. Piper,
€ 19,99
Dit artikel is exclusief voor abonnees
