Sinds enkele jaren groeit de belangstelling voor de relaties tussen Europa en de islamitische wereld. Een fascinerend onderzoeksterrein, waarvoor vanwege de huidige politieke verwikkelingen veel aandacht is. Philippe Sénac buigt zich in Charlemagne et Mahomet: En Espagne over de relaties tussen de Karolingen en het door moslims veroverde Andalusië in de achtste en negende eeuw.
Sénacs werk toont een zijtoneel van de Europees-Arabische geschiedenis, waarvan de slagen bij Poitiers (732) en Roncevaux (778) de bekendste verhalen hebben opgeleverd. Bij beide gebeurtenissen staat Sénac uitgebreid stil. Hij keert zich tegen interpretaties die de betekenis van Poitiers proberen te relativeren. Karel Martel versloeg daar de strijdmacht van de gouverneur van Andalusië, Abd al-Rahman al-Ghafiqi. Die slag maakte weliswaar geen einde aan de plundertochten vanuit Andalusië, maar de nederlaag en de dood van al-Ghafiqi betekenden wel het einde van islamitische machtsaspiraties in Aquitainië. Een belangrijke volgende overwinning van Martel op moslimtroepen, in 737 bij het meer van Berre, bevestigde zijn heerschappij in de huidige Provence.
Sénac beschrijft boeiend hoe de Slag bij Poitiers aan bod komt in de Franse geschiedschrijving. Het verhaal over de slag is gevormd in de negentiende eeuw, toen de natiestaat definitief gestalte kreeg. De Franse bezetting van Noord-Afrika vanaf de jaren 1830 benadrukte als het ware Martels overwinning en de superioriteit van het christendom over de Arabische wereld. Maar na het verlies van Elzas-Lotharingen aan Duitsland in 1871 symboliseerde Poitiers ook het succesvolle verzet tegen buitenlandse indringers.
Sénac, vooraanstaand archeoloog en mediëvist, heeft niet alleen interesse voor politieke conflicten, maar vooral voor culturele uitwisselingen, intellectuele relaties en handelscontacten. Ook de overlevering en constructie van bekende historische verhalen komen bij hem aan bod. Daartoe put hij uit karolingische geschriften, kerkarchieven en kronieken van Arabische geschiedschrijvers en juristen.
Deze schriftelijke bronnen vult hij aan met informatie uit recente opgravingen op de oude archeologische vindplaats Ruscino, nabij Perpignan. Potscherven, munten en met name een groot aantal zegels voor leren zakken en koffers met Arabische opschriften bevestigen de aanwezigheid van en uitwisselingen met moslims in de karolingische tijd. Met zijn werk neemt Sénac afstand van simplistische clash of civilisations-interpretaties. Hij wijst op de vaak ingewikkelde patronen in de relaties tussen moslims en christenen in de vroegmiddeleeuwse periode.
Niet minder complex, en dus ook niet minder boeiend, zijn leven en werk van de eerste socialistische president van de Vijfde Republiek, François Mitterrand. Aan de uitdijende lijst biografieën – inmiddels meer dan vijftig (!) – kunnen we nu ook die van Michel Winock toevoegen.
Deze emeritus hoogleraar geschiedenis van het Institut d’Études Politiques heeft naam gemaakt met een oeuvre op het gebied van intellectuele en politieke geschiedenis. Sinds zijn pensionering legt hij zich toe op het biografische genre. Met Madame de Staël won hij in 2010 de Prix Goncourt voor biografieën. Wat voegt hij toe aan de imposante reeks boeken over de president? Dat is, bondig geformuleerd, een beknopt analytisch overzicht. Geen nieuwe interpretaties, maar een uiteenzetting van de diverse belangrijke momenten en ontwikkelingen uit het leven van Mitterrand. Geheel in Winock-stijl toegankelijk geschreven voor een breed publiek.
Centraal staat de opvatting van Mitterrand als prince de l’ambiguïté. Terwijl zijn grote politieke tegenpool, Charles de Gaulle, door biograaf Henk Wesseling is neergezet als de man die keer op keer duidelijk ‘nee’ zei, benadrukt Winock Mitterrands dubbelzinnigheid, ambivalentie en opportunisme. Eigenschappen en strategieën die heel makkelijk negatief gewaardeerd kunnen worden, maar in deze valkuil trapt Winock niet. Hij analyseert heel koeltjes hoe Mitterrand ze politiek inzet. Daar is door andere auteurs al eerder aandacht voor gevraagd, maar zelden zo duidelijk als in deze biografie.
Mitterrand was tijdens de Tweede Wereldoorlog actief binnen het collaborerende regime van Vichy en tegelijk verzetsstrijder (onder de naam Morland). Als minister van Justitie zond hij tientallen Algerijnse vrijheidsstrijders – en één Fransman – naar de guillotine tijdens de Algerijnse onafhankelijkheidsoorlog, maar als president van Frankrijk schafte hij de doodstraf af. Hij groeide op in een burgerlijk katholiek en ronduit rechts milieu, maar ontpopte zich op volwassen leeftijd tot een links politicus. Hij was een fervent anticommunist, maar schroomde niet om een alliantie met de Franse communistische partij aan te gaan. En in zijn privéleven combineerde hij tientallen jaren zijn gezinsleven met echtgenote Daniëlle en hun twee zoons met aan buitenechtelijke affaires en maîtresses, waar minstens één dochter, Mazarine, uit voortkwam.
Het beeld tekent zich af van een sociale stijger, een jonge intellectueel die brandde van ambitie en zich na zijn studie rechten op de politiek richtte. De krochten van het Franse politieke systeem, van de burelen van Vichy tot de notoir instabiele Vierde Republiek, bleken ideale leerscholen, waar Mitterrand zich bekwaamde in het politieke handwerk. Idealen stonden bij hem nooit voorop. Positieverbetering, streven naar macht en invloed des te meer. Terecht leverde deze schitterende biografie Winock recentelijk weer een prijs op, de Prix du Sénat.
Niek Pas is universitair docent nieuwste geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
