‘Hoe duidelijker wordt dat Hitler niet de god is waar mensen om hebben gebeden, hoe meer ik me geroepen voel hem te steunen,’ schreef Hauptmann August Töpperwien in oktober 1944 in zijn dagboek.
Deze lutherse veteraan uit de Eerste Wereldoorlog, die in vredestijd leraar op een gymnasium was geweest, was geen nazi. Bovendien had hij al kort na het uitbreken van de oorlog in 1939 blijk gegeven van zijn afschuw van de massamoord op de Joden, die hij beschouwde als een misdrijf jegens God. De geallieerde bombardementen en het meedogenloze optreden van het Rode Leger zag hij daarom als een straf van God.
Dat hij niettemin het regime van het Derde Rijk bleef steunen, ook toen de militaire situatie hopeloos was, had verschillende oorzaken. Om te beginnen was hij behept met de lutherse vooroordelen tegen de Joden, die in zijn ogen Duitsland in het verderf wilden storten, maar vóór alles was hij een conservatieve nationalist die koste wat het kost wilde voorkomen dat de nederlaag van november 1918 zich zou herhalen.
Hoewel historici de onzin hebben aangetoond van de zogenaoemde Dolkstootlegende – de overtuiging dat Duitslands nederlaag in de Eerste Wereldoorlog niet het gevolg was van militair falen, maar van verraad door socialisten en Joden – wordt uit De Duitse oorlog van Oxford-historicus Nicholas Stargardt duidelijk dat veel Duitsers er tijdens de Tweede Wereldoorlog heel sterk in geloofden. En dat zij daarom, ook al hadden ze grote kritiek op het naziregime, tot het laatst bereid bleven hun land te verdedigen.
Blinde Steun voor het Derde Rijk
In zijn monumentale, meeslepend geschreven boek verbindt Stargardt het militaire verloop van de oorlog op overtuigende wijze met de ontwikkelingen in de mentaliteit van de Duitse bevolking. Dit doet hij door gebruik te maken van bekende literatuur en bronnen als de stemmingsrapporten van de SD én de dagboeken en brieven van mannen en vrouwen uit verschillende maatschappelijke groepen (al blijven de lagere klassen hierdoor enigszins buiten beeld).
Waar Ian Kershaw in Tot de laatste man (2012) vooral beschrijft hoe het regime er tijdens het laatste jaar in slaagde de oorlog voort te zetten, laat Stargardt duidelijk zien hoe gewone Duitsers gedurende de gehele oorlog dachten over de verovering van grote delen van Europa, de moord op de Joden (die een publiek geheim was), en de onvermijdelijke nederlaag – die de meesten pas in het voorjaar van 1945 erkenden.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
