Home BOEKEN: Natasja’s dans – Orlando Figes

BOEKEN: Natasja’s dans – Orlando Figes

  • Gepubliceerd op: 10 feb 2004
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Hans van Koningsbrugge

Wie zich ten doel stelt een cultuurgeschiedenis van Rusland te schrijven, maakt het zich niet gemakkelijk. Wat verstaat men bijvoorbeeld onder cultuur? Welke bronnen wil men gebruiken? Kan men zich beperken tot dagboeken, brieven en literatuur, of dient daadwerkelijk archiefonderzoek verricht te worden? Kortom, allerhande vragen die het eindresultaat ingrijpend beïnvloeden.
 

​Hoe zwaar deze opgave ook mag zijn, het resultaat is in het geval van Natasja’s dans zeker geslaagd. Het is een rijk werk, waar de eruditie van de auteur uit elke bladzijde spreekt.

Niettemin moet ik enige kanttekeningen plaatsen. Zo is het jammer dat de auteur de beschrijving van de europeanisering van Rusland laat beginnen met de stichting van St.-Petersburg. Ik wil uiteraard niet bestrijden dat dit een belangrijke gebeurtenis is geweest, maar de verwestersing onder Peter de Grote kwam bepaald niet uit de lucht vallen. De vader van Peter, tsaar Aleksej, worstelde hier al nadrukkelijk mee. In hoeverre diende de Russische identiteit blootgesteld te worden aan buitenlandse invloeden? In de visie van zowel vader als zoon was de omgang met de buitenlanders een middel tot verdere ontwikkeling van Rusland. Het verschil tussen beiden lag in het hervormingstempo, niet in de doelstelling.

Waar Peter de knoop radicaal doorhakte door buitenlanders de vrije toegang tot Rusland en zelfs godsdienstvrijheid te verschaffen, was tsaar Aleksej Michajlovitsj een stuk voorzichtiger. De nemetskaja sloboda, de vreemdelingenwijk in Moskou, vormde het zichtbare compromis tussen diegenen die de buitenlandse invloed het liefst uit Rusland geweerd zagen en zij die de vreemde nieuwkomers beschouwden als onontbeerlijk middel om Rusland te moderniseren.

Figes poogt in zijn boek de Russische identiteit te beschrijven. Terecht schrijft hij dat de grote representanten van de Russische cultuur in de negentiende eeuw zich zowel Rus als Europeaan voelden. Voor hen was het onmogelijk één van de twee polen van deze identiteit te verloochenen. Dit gold echter niet voor de boerenbevolking, die van het Westen weinig moest hebben.

De auteur beschrijft beide elementen indringend. Probleem is echter dat zowel de boerencultuur als de elitecultuur door de ogen van de elite wordt beschreven. Natuurlijk, de meeste boeren waren ongeletterd en schriftelijke getuigenissen zullen daarom zeldzaam zijn geweest. Eén ding is echter volkomen duidelijk: het boerenleven was hard, zelfs wreed, en voor romantiek was weinig plaats. Dit proef ik niet in Figes’ werk. Het boerenbestaan wordt bij hem vaak geromantiseerd, zoals bij zijn beschrijving van de schrijver Lev Tolstoj. Die werkte overdag soms op de velden maar liet zich ’s avonds bedienen door lakeien met witte handschoenen aan.

Hoe ver de aristocratische en de boerenwereld van elkaar af stonden, blijkt wel uit het ook door Figes gepresenteerde gegeven dat veel boeren radicale aristocratische studenten B die hen in de jaren zeventig van de negentiende eeuw kwamen aanzetten tot revolutie B zonder mankeren bij de politie aangaven. De realiteit die hieruit spreekt had de auteur beter kunnen schetsen door sociaal-economische archiefbronnen en/of literatuur indringender bij zijn onderzoek te betrekken.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Scène uit Anak Indië
Scène uit Anak Indië
Recensie

Anak Indië laat zien: Indische Nederlanders zijn doorzetters 

Driehonderdduizend Indische-Nederlanders, Molukkers en Peranakan-Chinezen werden na de Tweede Wereldoorlog uit Nederlands-Indië, en later Indonesië, naar Nederland gerepatrieerd. Anak Indië. In Nederland door omstandigheden laat zien hoe het hun verging.  Weten Nederlanders echt zo weinig over Nederlands-Indië? Anak Indië begint met een fragment uit het tv-programma De slimste mens, waarin kandidaten de vraag ‘Wat weet...

Lees meer
Wij brachten de wildernis tot bloei
Wij brachten de wildernis tot bloei
Recensie

Streng gereformeerde Nederlanders trokken de Amerikaanse wildernis in

In de negentiende eeuw stichtten streng gereformeerde Nederlanders nederzettingen in de VS. Daar legden ze hun manier van leven op aan de inheemse bevolking en de natuur.  ‘De ploeg van den landbouwer gaat bestendig voort zonder bloedstorting het Vasteland te overwinnen; steden en Staten komen, als bij toverslag, tevoorschijn uit den boezem der Westelijke wildernissen;...

Lees meer
Rutte en Schoof verwelkomen de Spaanse premier Sánchez op de NAVO-top
Rutte en Schoof verwelkomen de Spaanse premier Sánchez op de NAVO-top
Opinie

De verzorgingsstaat maakt ons óók weerbaar 

Laat hogere defensie-uitgaven niet ten koste gaan van de verzorgingsstaat, waarschuwt historicus.

Lees meer
Babyboomers groeien op met Dr. Spock 
Babyboomers groeien op met Dr. Spock 
Artikel

Babyboomers groeien op met Dr. Spock 

Na de oorlog brachten miljoenen Amerikaanse ouders hun kinderen groot met de opvoedbijbel Baby and Child Care van Dr. Benjamin Spock in de hand. Ze waren blij met zijn pleidooi voor een ontspannen, liefdevolle opvoeding. Maar conservatieven vonden dat hij een hele generatie had veranderd in watjes, die te beroerd waren om in Vietnam te...

Lees meer