Dit is bovenal een somber stemmend boek. Dat ligt niet aan de auteur, die helder en duidelijk schrijft. Het ligt aan datgene wat de Nederlanders deden in de eerste jaren na de oorlog. Vijf jaar lang hadden de Nederlanders gezucht onder het terroristische en gewelddadige Duitse regime. Wat een immense opluchting was de bevrijding; wekenlang werd er feestgevierd. Nog tijdens die festiviteiten begonnen de Nederlanders aan de uitvoering van dezelfde gruweldaden als waaraan de Duitsers zich schuldig hadden gemaakt, zij het godzijdank op een veel kleinere schaal.
De Nederlanders waren zeker niet de enigen in Europa die dat deden. Na de Duitse nederlaag sloeg een golf van geweld door Europa, alsof de Duitse wandaden besmettelijk waren geweest. In Nederland werden voormalige collaborateurs samengedreven in tijdelijke concentratiekampen, waar geweld, honger en verkrachting aan de orde van de dag waren. Een Amerikaanse generaal die in Amsterdam zo’n provisorisch kamp bezocht, concludeerde dat de Nederlanders gek waren geworden. De situatie in Kamp Amersfoort was na de oorlog geen haar beter dan tijdens de Duitse bezetting. Brave Duitsers, die al decennia in Nederland woonden, met Nederlanders waren getrouwd en zich op geen enkele wijze hadden geëncanailleerd met de bezetter, werden zonder pardon van huis gehaald en ondergebracht in doorgangskampen teneinde later gedeporteerd te worden. Dit even halfgare als inhumane voornemen werd pas na jaren stopgezet.
De ergste wandaden werden in Indië bedreven. Bij acties tegen republikeinse guerrilla’s op Celebes werden onder bevel van Raymond Westerling duizenden mensen standrechtelijk doodgeschoten. Het woord ‘standrechtelijk’ is hier nog te veel van het goede; het waren ordeloze executies. Gouverneur-generaal Van Mook sprak zeer terecht van ‘Duitse en Japanse praktijken’ en gaf opdracht die waanzin te stoppen. De militairen gingen echter gewoon door, tot generaal Spoor het expliciet verbood. De verantwoordelijken zijn nooit gestraft.
Van een geheel andere orde, maar desalniettemin weerzinwekkend, waren de volksgerichten tegen ‘moffenhoeren’, vrouwen die een relatie hadden gehad met een vertegenwoordiger van de bezetter. Die vrouwen werden in het openbaar vernederd door hen kaal te scheren. Slechts een enkeling leek zich te realiseren wat een treurige, laffe schanddaad dat eigenlijk was.
Ongeveer halverwege Na de bevrijding begint de lezer zich te realiseren dat dit boek zich heel anders ontwikkelt dan hij had verwacht, dat het een wat wonderlijk, hybride boek is. Geleidelijk gaat het drama in Indië het verhaal vrijwel volledig domineren. Dat is in zekere zin heel begrijpelijk. Het verhaal over ons incompetente, maar onvermijdelijke dekolonisatieproces is ronduit fascinerend, soms echt spannend, al weet de lezer hoe het afloopt. Even acteert Nederland op het wereldtoneel, en de recensies zijn vernietigend. Het schandelijke, deloyale optreden van de ministers Romme en Beel verbijstert nog steeds. Als we in Nederland een impeachmentprocedure hadden gekend, was Romme daar zeker voor in aanmerking gekomen.
De hele lijdensweg wordt door Van Liempt zeer gedetailleerd beschreven. Met die beschrijving is niets mis. Daarbij rijst wel de vraag hoe terecht die omvangrijke aandacht is, gegeven de wens een beeld te geven van Nederland na de bevrijding. Van Liempt stelt dat heel Nederland zuchtte onder de duistere schaduw van de oorlog in Indië. De schaarse cijfers van opiniepeilingen ondersteunen dat oordeel niet. Gevraagd naar hun grootste zorg zei 48 procent van de ondervraagden dat dat de communistische dreiging was. Indië haalde maar 14 procent!
Terwijl de lezer vervolgens geheel opgaat in de afwikkeling van het volkomen mislukte beleid in Indië, gaat het boek dan ineens – als een soort koud kompres – over ‘de woningnood’. Naar mijn idee had Van Liempt veel beter twee boeken kunnen schrijven.
Na de Bevrijding. De loodzware jaren 1945-1950
Ad van Liempt
420 p. Balans,
€ 25,00
Dit artikel is exclusief voor abonnees
