De Kroniek van de Nederlandse Oorlog van Hugo de Groot is een tamelijk verbijsterend boek. Niet zozeer om wat erin staat als wel om waar het geen blijk van geeft: inzicht en persoonlijkheid.
Het boek dat Jan Waszink in vertaling voorlegt en van een uitvoerig verhelderend nawoord heeft voorzien, is het eerste deel van de Annales et Historiae de rebus Belgicis, die Hugo de Groot (1583-1645) op jeugdige leeftijd in opdracht van de Staten van Holland schreef. Rond zijn achttiende begon hij eraan en in 1612 was de eerste versie af. Om onbekende redenen besloten zijn opdrachtgevers het werk echter niet te publiceren. Tijdens zijn latere jaren in Parijs bewerkte Grotius de tekst nog eens, maar pas twaalf jaar na zijn dood verscheen het boek voor het eerst. In 1681 verscheen een Nederlandse vertaling door Joan Goris.
De kroniek gaat over de drie decennia voorafgaand aan de terloopse stichting van de Republiek op 12 april 1588, toen de Staten-Generaal in een routinevergadering besloten niet langer met de soevereiniteit te blijven leuren, maar de regering over de Verenigde Provinciën op te dragen aan de Raad van State. De titel is zonder meer raak. Het gaat over oorlog en om een chronologisch verteld verhaal, waarbij jaartallen overigens meestal vergeten worden.
Het is een taai verhaal. Ondanks de beknoptheid en de zakelijkheid lijkt het eerder onbewogen over de gebeurtenissen heen te glijden dan dat het die ons naderbij brengt. Niets lijkt de auteur te raken. Het is vooral een werk zonder fatsoenlijke analyse. In zijn toelichting maakt Jan Waszink veel werk van het ‘taciteïsme’ van de auteur. Grotius probeert de ‘bondige en grillige Latijnse stijl’ van Tacitus te imiteren. Dat zal wel. Maar levert het iets op? Nou, nee. Kenmerk van het taciteïsme, vertelt Waszink, zijn de ‘alomtegenwoordige’ sententiae: spreuken of aforismen. En ja, Grotius strooit regelmatig met leukigheden van het type dat het afsluiten van de Schelde door Parma bij de belegering van Antwerpen (in 1584-1585) zeer gemakkelijk was, juist omdat het zo moeilijk leek. Aardig, maar wijzer word je er niet van.
Waszink meent dat het Grotius’ bedoeling is de positie van het calvinisme als belangrijke factor in de Opstand te ondergraven. De tekst wijst dat niet uit. Grotius noemt de publieke religie, die ook de zijne was, maar hij meldt erbij dat Nederlanders anders dan geloofsgenoten elders een afkeer hadden van wetten over godsdienst. Vroomheid diende authentiek te zijn. De Groot beschrijft ook dat Willem van Oranje rond 1580 inzag dat juist de godsdienst het onderscheid bepaalde tussen zijn aanhangers en die van de tegenpartij.
Waszink hamert op enkele gevallen waarin Oranje en de Engelse koning Elizabeth religieuze motieven zouden ‘voorwenden’, maar dat is weinig overtuigend. Waszinks betoog dat Grotius primair vanuit de raison d’état zou denken is al evenmin geloofwaardig. Hij schrijft vlak, maar tussendoor geeft hij allerlei morele oordelen.
Toen Hugo de Groot dit werk voltooide, was hij advocaat-fiscaal bij het Hof van Holland. Je zou toch verwachten dat iemand die het politieke bedrijf van binnenuit kent, met meer betrokkenheid en inzicht zou schrijven over gebeurtenissen die zijn vader Jan, Delfts regent, had meegemaakt. Zelfs figuren als Frans van Anjou en de graaf van Leicester, aan wie de opstandige Nederlanders in de jaren tachtig de leiding over het land probeerden over te laten, komen nauwelijks uit de verf. Het wonderkind wist dan misschien wel hoe hij Tacitus kon nadoen, zijn werk getuigt vooral van een gebrek aan persoonlijkheid.
Kroniek van de Nederlandse Oorlog. De Opstand 1559-1588
Hugo de Groot (vertaling en nawoord Jan Waszink)
296 p. Vantilt, € 22,50
Dit artikel is exclusief voor abonnees
