Op de omslag van deze biografie zien we de hoofdpersoon in vertwijfeling naar zijn hoofd grijpen. Het is een welgekozen foto. In Desi Bouterse, een Surinaamse tragedie schetst Pepijn Reeser een bepaald niet als schurk geboren man, die – in door hemzelf gecreëerde omstandigheden – totaal ontspoorde. Wat hem dreef was geen bloeddorst. Hij ‘kon slecht tegen onrecht’ en had wel degelijk dromen over een beter Suriname, maar miste de capaciteiten en de karaktervastheid om zichzelf en zijn bewind moreel staande te houden.
Nederland begrijpt niet zo goed wat het Surinaamse volk bezielde toen het Desi Bouterse in 2010 tot president koos. Hoe was het mogelijk dat degene van wie zo goed als vaststaat dat hij persoonlijk de hand heeft gehad in de ‘Decembermoorden’ van 1982, het hoogste ambt mocht gaan vervullen? In 1987 moest het militaire regime dat hij in februari 1980 met een staatsgreep afdwong het veld ruimen en keerden de min of meer normale politieke verhoudingen terug. Bouterse bleef evenwel aan als legerleider en werd geacht te waken over de democratie. Als sterke man achter de schermen bouwde hij zowel een eigen politieke beweging als heel veel economische (en criminele) macht op. In Nederland werd hij bij verstek veroordeeld tot een lange gevangenisstraf. Moordenaar, mislukt bestuurder, groothandelaar in drugs, en toch een tweede kans? Aan wat voor soort verblinding leed Suriname?
Reeser doet een gedurfde, merendeels geslaagde poging Bouterse nu eens in een ander perspectief te beschrijven: niet als de superieure manipulator, maar als tragische figuur met heftig conflicterende eigenschappen, die haast tegen wil en dank in een politieke achtbaan terechtkwam en ongeschikt bleek voor de ambten die hij opeiste. Zijn in 1945 in La Rencontre bij Domburg (district Wanica) begonnen leven nam een fatale wending. Het is gedoemd fataal te blijven verlopen, want de weg terug naar respectabiliteit is afgesloten, wat Bouterse verder ook voor Suriname zal bereiken. In wezen geen scherpslijper – en al helemaal niet ideologisch gedreven – liet hij de ‘lerende revolutie’ die hij en zijn kameraden in februari 1980 begonnen, ontaarden in wrede repressie. Het dictatoriale bewind dat hij tot 1987 aanvoerde, combineerde uiteindelijk rechteloosheid met heel veel oude kwalen van de Surinaamse democratie uit de jaren 1975-1980.
Is Reeser te aardig voor Bouterse? Vanuit de mensenrechten en de eisen van een ordentelijke democratie geredeneerd is zijn betoog af en toe slikken. Maar op de keper beschouwd vergoelijkt de auteur niets. Zijn boodschap is geen andere dan dat als Bouterse in 1975 niet teruggekeerd was naar Suriname, na zeven jaar verblijf in Europa (en een onberispelijke loopbaan in het leger), het heel anders met de man zou zijn afgelopen. Het enige bezwaar tegen dit boek is dat het een te lange aanloop neemt, met uitgesponnen passages over Desi’s (voor)ouders waarin Reeser meer zijn grote schrijftalent etaleert dan licht werpt op het karakter van de ‘indiaan’ Bouterse. (Als het politiek van pas komt stelt de legerleider/president, met Europees, Afrikaans en indiaans bloed, zijn indiaanse wortels voorop.)
Toen ik door Commewijne toerde met als gids Ineke de Miranda, een dochter van de procureur-generaal die bij de coup van 1980 werd gearresteerd en later werd ontslagen, vroeg ik haar of er in de procesgang tegen Bouterse niet een paar bochten moesten worden afgesneden. Daar vroeg hij toch om, door zelf ook alle regels van de rechtsstaat met voeten te treden? Ze keek mij vernietigend aan en zei: ‘Two wrongs don’t make one right.’ Die zat. Als Suriname een rechtsstaat wil zijn, moet het juridische spel zuiver worden gespeeld. Intussen blijft wat aan de handen van Bouterse kleeft wat het is: bloed.
Desi Bouterse, een Surinaamse tragedie
Pepijn Reeser
360 p. Prometheus | Bert Bakker
€ 24,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
