‘Leg dat boek nou eens weg, ga eens wat doen!’ Hartstochtelijke lezers zal dit verwijt, vaak door ouders op bezorgde toon geuit, bekend voorkomen. Het is niet alleen een vervelend verwijt, maar ook nog eens onzinnig. Alsof lezen nietsdoen is. Alsof je alleen in de ‘echte’ wereld ervaringen kunt opdoen en je niet kunt leren van de ervaringen die anderen hebben opgeschreven. Alsof alleen de ‘fysieke’ wereld je vormt.
Over de generatie van ‘babyboomers’ (1945-1955), die net niet helemaal samenvalt met de ‘protestgeneratie’ (1940-1955), is al heel wat afgeschreven. Deze jongeren worden immers vereenzelvigd met ‘de jaren zestig’, toen Nederland in korte tijd drastisch veranderde. Veel aandacht ging hierbij uit naar wat de jeugd toen deed, en veel minder naar de ideeën waardoor ze beïnvloed werden. Vandaar dat het een prima idee van historicus Ronald Havenaar was om eens te kijken naar de boeken die veel werden gelezen in de tijd dat deze jongeren de wereld begonnen te ontdekken, dus pakweg tussen het begin van de jaren zestig en het begin van de jaren tachtig.
Natuurlijk is het begrip ‘generatie’ tamelijk problematisch, omdat een leeftijdsverschil van tien jaar veel kan uitmaken en lang niet alle leeftijdgenoten dezelfde ervaringen delen. Bovendien leest van elke generatie slechts een minderheid boeken. Havenaar is zich hiervan bewust, maar heeft niettemin 36 boeken – de helft romans, de andere helft non-fictie – uitgekozen die toen door veel hoogopgeleide babyboomers gelezen werden. Uiteraard valt over elke selectie te discussiëren, maar dat boeken als Wolkers’ Terug naar Oegstgeest, Pressers Ondergang, Reves Op weg naar het einde en Ik Jan Cremer invloed hebben gehad valt moeilijk te ontkennen.
Het aardige van dit boek is dat Havenaar boven de clichés van het ‘protest’ en de ‘bevrijding’, die zo typerend voor deze tijd zouden zijn geweest, weet uit te stijgen. Hij heeft zijn boek opgesplitst in vier delen, waarvan er één inderdaad ‘Bevrijding’ als titel heeft. De overige delen heten echter ‘Beklemming’, ‘Illusie’ en ‘Verval’. Elk deel valt uiteen in drie subdelen, waarin aan de hand van drie boeken een bepaald aspect van het centrale begrip wordt behandeld. Zo wordt ‘Beklemming’ opgesplitst in ‘Stilstand’, ‘Bekrompenheid’ en ‘Angst’. Via Wolkers’ roman, het eerste deel van Loe de Jongs reeks over de oorlog, en Voskuils Bij nader inzien laat Havenaar zien hoezeer de eerste naoorlogse generatie opgroeide met het idee dat Nederland een land was waar nooit iets gebeurde, een dooie poel met stilstaand water.
Doordat hij veel aandacht schenkt aan negatieve (lees)ervaringen als beklemming, angst en demoralisatie, wordt begrijpelijker waarom veel jongeren sterk verlangden naar bevrijding, opwinding en extase. Interessant is ook dat Havenaar laat zien hoezeer een generatie beïnvloed wordt door de voorgaande generatie(s), aangezien het merendeel van de auteurs (ruim) voor de oorlog geboren was.
Doordat de leeservaringen van de babyboomers zo divers waren, komt Havenaar tot de conclusie dat hun wereldbeeld sterk ‘gespleten’ was en zij een ‘stuurloze’ generatie vormden. Hier wreekt zich echter zowel zijn methode als het generatiebegrip zelf. Er zijn vermoedelijk weinig babyboomers geweest die alle geselecteerde boeken gelezen hebben – wie las er, behalve Havenaar dan, toen Simon Vinkenoog én Karel van het Reve? –, zodat het de vraag is of iedereen zo’n schizofrene kijk op de werkelijkheid had. Bovendien zegt het begrip ‘stuurloos’ niet zoveel. Geldt dat niet voor elke generatie jongeren? En bovendien: waren juist veel babyboomers niet veel te veel overtuigd van de richting waarin de samenleving gestuurd moest worden?
Dit neemt niet weg dat Babyboomboek een waardevolle bijdrage aan de geschiedenis van de ‘lange jaren zestig’ vormt, waarin ook aandacht wordt geschonken aan auteurs die inmiddels vrijwel vergeten zijn (zoals Anton Constandse, Anton Koolhaas, W.F. Wertheim en J.B. Charles), maar die toen behoorlijk wat invloed hadden, al was die lang niet altijd even positief.
Ronald Havenaar
Babyboomboek. Wat ze lazen, wat hen vormde, hoe ze dachten
377 p. Van Oorschot,
€ 22,50
Dit artikel is exclusief voor abonnees
