546 p. Friese Pers Boekerij, euro 35,00
Een dikke turf van 546 pagina’s over de oudste krant van Friesland, zelfs van Nederland. Zouden er veel mensen zijn die dat willen lezen? In Friesland kennelijk wel, want al vóór de verschijning hadden daar duizenden mensen op dit proefschrift van Marcel Broersma ingetekend. Maar of ze het ook allemaal van begin tot eind zullen lezen? Wie dat wel doet wordt beloond. Beschaafde vooruitgang vertelt niet alleen de volledige geschiedenis van de Leeuwarder Courant, maar geeft ook enig inzicht in de laatste 250 jaar geschiedenis van Friesland.
Een geschiedboek over een krant moet twee hoofdlijnen hebben. De eerste hoofdlijn is het verhaal van de eigenaren, de eigendomsverhoudingen, de (hoofd)redacteuren, de financiële positie, de oplage, de omvang van de redactie, het profiel van de lezers en zo meer. De tweede hoofdlijn wordt gevormd door de standpunten die de krant op belangrijke momenten in de geschiedenis innam.
Bij Broersma is de eerste hoofdlijn geheel in orde. Ik weet nu alles van de eigenaren, vanaf oprichter Abraham Ferwerda tot en met de huidige uitgever, en ik weet ook alles van de oplage, de financiële positie en noem maar op. Maar over de tweede hoofdlijn ben ik minder enthousiast. Broersma had er goed aan gedaan om niet zoveel aandacht te besteden aan de eigendomsverhoudingen en de centen, en om meer aandacht te hebben voor de inhoud van de krant. In het begin doet hij dat nog wel, maar gek genoeg wordt dat in zijn hoofdstukken over de negentiende en vooral de twintigste eeuw steeds minder.
In zijn inleiding deelt de auteur mee dat hij heeft gekozen voor het perspectief van de lezer en dat hij vooral op zoek wilde naar de identiteit van de Leeuwarder Courant. Daar houdt hij zich keurig aan. Uitvoerig en zelfs regelmatig in herhalingen vallend vertelt hij ons dat de krant is begonnen als blad voor de Friese elite en dat heel lang is gebleven. De Leeuwarder Courant was van huis uit van de gegoede burgerij en verdedigde door dik en dun het burgerlijke cultuurideaal. Van oproer en revolutie moest de krant niets hebben, van sociale omwenteling evenmin. De armen en arbeiders moesten hun door God gegeven plaats kennen, en als ze nu maar brave burgers bleven en niet in opstand kwamen tegen hun lot, zou het met hen vanzelf in orde komen. Beschaafde vooruitgang, inderdaad, gepropageerd door een krant die in de eerste plaats `deftig’ wilde zijn.
Thorbecke
De Leeuwarder Courant was vóór Oranje, de stadhouder en later de koning, en tegen de patriotten. De krant was ook tegen Hitler en de NSB en vóór de democratie. Broersma vertelt dat allemaal nauwkeurig. Maar wat hij zeer onvoldoende doet, is de krant zelf aan het woord laten. Ik wil weten wát de Leeuwarder Courant schreef over bijvoorbeeld de Franse Revolutie, de Europese revoluties van 1848, onze eigen vreedzame revolutie van Thorbecke. En wat schreef de krant over het herstel van de kerkelijke hiërarchie en de Aprilbeweging van 1853, de Eerste Wereldoorlog, Mussolini, Hitler, Mussert en de NSB? Goed gekozen citaten wil ik zien, maar die geeft Broersma niet. Hij beperkt zich in de meeste gevallen tot de mededeling hoe de krant ergens over dacht. Als ik wil weten hoe dat onder woorden werd gebracht, moet ik maar naar Leeuwarden gaan en in de oude leggers bladeren. Jammer.
In de Franse tijd kon de Leeuwarder Courant niet blijven verschijnen en tijdens de Tweede Wereldoorlog dwong de bezetter een fusie met andere kranten af, met als resultaat dat de naam wederom verdween om plaats te maken voor de Friesche Courant, die echter wel door de eigenaren van de Leeuwarder Courant werd uitgegeven. Pas in 1947 keerde de titel Leeuwarder Courant terug, en Broersma maakt er geen geheim van dat de houding van de eigenaren weinig heldhaftig was. Een `hellend vlak’ noemt hij dat, en gelijk heeft hij. Maar daarin onderscheidde de Leeuwarder Courant zich niet van de meeste andere Nederlandse dagbladen tussen 1940 en 1945.
Arie Kuiper is oud-hoofdredacteur van `De Tijd’ en biograaf van Abel Herzberg.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
