Home ‘Aksie’ voor een linkse taal

‘Aksie’ voor een linkse taal

  • Gepubliceerd op: 25 april 2023
  • Laatste update 29 mrt 2024
  • Auteur:
    Lucie Galis
  • 4 minuten leestijd
‘Aksie’ voor een linkse taal

Vanuit de cultuursector, de overheid en sommige media wordt gepoogd de Nederlandse taal te hervormen. Er worden nieuwe voornaamwoorden geïntroduceerd voor mensen die zich man noch vrouw voelen, en woorden die negatieve associaties oproepen (zoals ‘slaaf’) worden vervangen (‘slaafgemaakte’). In de jaren zeventig was er een beweging die ijverde voor grote taalveranderingen op het gebied van spelling. Bureau moest ‘buro’ worden, crèche werd ‘kresj’ en een sociale unit was voortaan een ‘sosjale joenit’.

Tegenwoordig heeft invoering van een inclusiever taalgebruik als doel om onderlinge verschillen in de maatschappij glad te strijken. In de jaren zeventig wilden progressievelingen – met name jongeren en studenten – zich met hun alternatieve taal juist onderscheiden. Wie ‘kado’, ‘konsekwent’ of ‘kommunisties’ schreef, onderstreepte zijn linkse denkbeelden.

Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Ontvang historische artikelen, nieuws, boekrecensies en aanbiedingen wekelijks gratis in uw inbox.

‘Aksie’ tegen voorkeursspelling

‘Sinds 1954 was officieel in het Groene Boekje vastgesteld dat er voor sommige bastaardwoorden een facultatieve en een voorkeurspelling bestond’, legt emeritus hoogleraar taalkunde Nicoline van der Sijs uit. ‘In Nederland werd vooral de voorkeurspelling gebruikt die bijvoorbeeld woorden spelde met een c (cultuur), terwijl in Vlaanderen vaak de facultatieve spelling met k (kultuur) werd gekozen. De reden hiervoor was dat de spellingcommissie niet tot een gemeenschappelijk oordeel kon komen: de Nederlandse leden wilden de oorspronkelijke spelling van vooral de Franse woorden behouden, maar de Vlaamse leden wilden deze vernederlandsen, om de Franse oorsprong te camoufleren. Om de kool en de geit te sparen, besloot men beide vormen toe te staan.’

In de jaren daarna kwam in kleine kring een actie op om de spelling helemaal op de schop te gooien. In de Volkskrant van 12 april 1965 werd een ‘aksie’ aangekondigd tegen het Groene Boekje. De taalkundigen pleitten voor een doelmatige spelling die logisch, consequent en fonologisch was. Kortom: ‘Schrijf niet wat u ook niet zegt’. Vanuit deze filosofie werd in 1972 de Aksiegroep Spellingvereenvaudiging opgericht: ‘eau’ moest worden vervangen door ‘o’, ‘isch’ door ‘ies’ en ‘ou’ door ‘au’.

‘Spellingsvereenvaudiging’

‘De oprichting van de “Aksiegroep Spellingvereenvaudiging” was het teken van de tijd’, aldus Van der Sijs. ‘In de jaren zeventig verzetten veel jongeren zich tegen de gevestigde orde. Ze hadden eigen ideeën, maakten eigen keuzes en waren links – en dat wilden zij via hun spelling laten zien.’ Door te kiezen voor een eigen fonetische spelling toonde je aan dat je niet blindelings vertrouwde op regels, maar zelf nadacht.

Nederlandse schrijvers waren allerminst verenigd in hun visies op de nieuwe spelling. In het pamflet Soep lepelen met een vork uit 1972 schreef Harry Mulisch dat de vereenvoudigde spelling de taalontwikkeling blokkeerde. Ook Willem Frederik Hermans en Hugo Claus keerden zich tegen de spellingsveranderingen, terwijl J. Bernlef en Jan Wolkers juist voorstanders waren.

Protestgeneratie verdween

Spellingen als buro, kado en aksie vind je nagenoeg nooit meer. ‘De linkse studenten uit de jaren zeventig werden ouder en kwamen ook “aan de macht”’, zegt Van der Sijs. Als je in de academische wereld iets wilde publiceren, of voor een overheidsinstelling wilde werken, werd je geacht de officiële spelling te hanteren.

Met het verdwijnen van de protestgeneratie van de jaren zeventig verdween daardoor ook haar karakteristieke spelling. In 1995 werd ook de facultatieve spelling opgeheven: alleen de voorkeurspelling gold nog. ‘Aktie’ werd niet meer goedgekeurd; voortaan was ‘actie’ de enige juiste spelling.

Soms kom je de alternatieve spelling nog tegen, zoals in de naam van het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS), opgericht in 1984. Het huidige LAKS zet de traditie van taalhervorming voort. Onlangs publiceerde het comité een gids met suggesties voor een inclusievere taal in de klas: zo zouden docenten termen als ‘jongen’, ‘meisje’ en ‘hoog- en laagopgeleid’ moeten vermijden.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.