Wat bezielde Nederland om vlak na de Duitse bezetting een oorlog te beginnen in Indonesië? Over deze intrigerende vraag heeft Ad van Liempt een boek en een televisieprogramma gemaakt. Op 21 juli zendt de NTR Nederland valt aan uit op Nederland 2. Van Liempt is gedreven. ‘Zolang de onderste steen niet boven is, blijft dit onderwerp leven.’
In Nederland valt aan probeert u te achterhalen waarom Nederland, twee jaar na de bevrijding, ten strijde trok tegen Indonesië. Wat is uw verklaring?
‘Het blijft een raadsel. Er is geen lineair antwoord. Verschillende redenen speelden mee, zoals het sturen van militairen an sich. Er werden zo snel mogelijk duizenden soldaten naar Indonesië gestuurd. Dat is een belangrijk aspect geweest, want als je daar eenmaal honderdduizend militairen hebt zitten vormen zij een factor op zichzelf.
Nederland was in de war: dizzy van de oorlog en de narigheid, economisch totaal ontredderd. Er kwamen grote vraagstukken af op het land: wederopbouw, de berechting van foute burgers – overal waren problemen. Sicco Mansholt was tijdens de oorlog in Indonesië minister van landbouw, ik sprak hem een paar jaar voor zijn dood. “Wij hadden wel wat anders aan ons hoofd,” zei hij toen. “Het was een enorme klus om Nederland aan het eten en de landerijen mijnvrij te krijgen. Indië? Daar waren anderen voor – we moesten nu eenmaal door.”
De binnenlandse politiek speelde ook een rol. De PvdA wilde een sociaal stelsel op poten zetten, maar de KVP wilde daaraan alleen meewerken in ruil voor steun aan een oplossing voor Indië.’
Waarin verschilt het nieuwe boek van Een mooi woord voor oorlog, dat u in 1994 publiceerde en waar Nederland valt aan op voortbouwt?
‘Na achttien jaar vond ik het wel tijd voor een nieuwe uitgave, en aan alle belangstelling merk ik dat het geen slecht idee was. Zolang de onderste steen nog niet boven is, blijft dit onderwerp leven. Ik heb alle research opnieuw gedaan, want ik had geen notenapparaat gemaakt bij Een mooi woord voor oorlog.
In 1969 heeft het toenmalige parlement een enorme blunder begaan door een motie voor een parlementaire enquête om de Politionele Acties te onderzoeken, af te wijzen. Dat is een onvergeeflijke fout geweest: veel betrokkenen waren immers nog in leven. Nu lopen we alsmaar achter de feiten aan – morgen komt er weer zo’n dorpje van nabestaanden om een schadevergoeding en excuses vragen. Het blijft ons achtervolgen. ’
Het televisieprogramma heeft een bijzonder concept. Hoe is dat tot stand gekomen?
‘Toen ik in januari 2010 afscheid nam van de publieke omroep, mocht ik als cadeau een programma naar keuze maken. Ik wilde kijken of je een geschiedenis in een totaal nieuwe vorm kunt behandelen. Toen kwam ik op het idee om een breaking news-programma te maken van de eerste dag van de Eerste Politionele Actie, 20 juli 1947.
Nieuwsprogramma’s zijn toegankelijk; als er iets groots is gebeurd zitten we soms uren op het puntje van onze stoel te kijken. Ik heb oudere journalisten gevraagd om zichzelf te spelen alsof ze dertig jaar eerder waren geboren – en alsof er televisie bestond – en zo hebben we de technische situatie van vandaag in 1947 geplaatst. Het is serieus bedoeld, al is het tegelijkertijd een spel. Hopelijk kan de kijker daarin gemakkelijk meegaan.’
Uit veel van uw werk spreekt een sterke interesse voor de Tweede Wereldoorlog en de Politionele Acties. Wat trekt u zo aan in die onderwerpen?
‘Het decennium 1940-1950 is met afstand het spannendste geweest uit de recente geschiedenis. Ik ben geboren in 1949, en ik wilde altijd weten hoe de wereld er vlak voor mijn geboorte uit zag. Over de oorlog was genoeg informatie te vinden, maar over de Politionele Acties niet en dat vond ik frustrerend. Als ik het ergens wil vinden, moet ik het zelf uitzoeken, bedacht ik toen. Zo begon ik aan Een mooi woord voor oorlog.’
Wat zouden mensen moeten leren van Nederland valt aan?
‘Dat moeten ze helemaal zelf weten. Maar het kan geen kwaad om te zien hoe een oorlog ontstaat. Dat is nuttige informatie.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
