Historische excuses zijn een trend, misschien wel een hype. Kok maakte ze jegens de Nederlandse joden, de Paus boog het hoofd voor de orthodoxe christenen en Jorge Zorreguieta betuigde voorzichtig zijn spijt over de periode-Videla, om slechts enkele voorbeelden te noemen. Hoe vaker dergelijke excuses klinken, hoe geringer hun betekenis wordt. Noem het ‘de inflatie van het excuus’.
Misschien is deze ‘inflatie’ wel de verklaring voor de opmerkelijke weigering excuses te maken van de Franse generaal Paul Aussaresses. In een recent verschenen boek staat hij uitgebreid stil bij de gruwelijke excessen in Algerije die hij bijna een halve eeuw na dato (‘martelen is effectief’ en ‘ik heb nergens spijt van’) blijft verdedigen. Excuses? De generaal weet beter. ‘Dat zou weliswaar passen in de tijdgeest’ zo sprak hij, ‘maar ik doe het niet, want dat zou in strijd zijn met de geschiedenis.’ Een prikkelende en controversiële stellingname. Maar is zo’n houding ook te verdedigen? Anders gezegd: wie heeft het bij het rechte eind? Wim Kok of Paul Aussaresses?
Om twee redenen ligt het morele gelijk bij de Franse generaal. De eerste is dat dergelijke ‘historische excuses’ vrijwel altijd (Kok, Zorreguieta) tot stand komen onder druk. Dit maakt ze waardeloos, want de makers zijn dan niet bezig met de slachtoffers uit het verleden maar met het oplossen van een probleem voor zichzelf. De tweede reden is interessanter, want de geschiedenis is inderdaad absoluut en onomkeerbaar en het gevolg van omstandigheden en normen die thans niet meer geldig zijn. Daarom dient men de tijd van toen niet te bezien door de bril van nu. Dat geldt zowel voor mensen die part noch deel hebben gehad aan het verleden (Kok, de Paus) als voor wie opereerde conform de normen en eisen van toen, zoals Aussaresses en Zorreguieta. Wie kan zich nu nog voorstellen dat Frankrijk belang hechtte aan een zandhoop in de Sahara? Niemand, maar toen was het behoud van Algerije voor la grande patrie een kwestie van leven op dood, ongeveer net zo belangrijk als Indië kort na de oorlog was voor ons.
Dit wil natuurlijk helemaal niet zeggen dat we geen moreel oordeel mogen hebben over wat er in het verleden is gebeurd. Zorreguieta was fout, Aussaresses heeft afschuwelijke dingen gedaan en ook zijn de katholieken niet altijd even lief geweest voor de orthodoxen. Maar dat was toen. Excuses maken niets meer uit en zijn dus zinloos. Het is te hopen dat Aussaresses net zo rigoureus een einde maakt aan de ‘excuuscultuur’ als hij vroeger deed met het Algerijns verzet.
Micha Kat is redactioneel medewerker van Historisch Nieuwsblad
Dit artikel is exclusief voor abonnees
