Waling schetst uitgebreid en op zeer levendige wijze de turbulente gebeurtenissen in Parijs en Berlijn in 1848.
Begin 1848 braken overal in Europa revoluties uit. Het begon in januari op Sicilië, maar al snel kwam ook in Frankrijk, Pruisen en het Habsburgse keizerrijk en andere landen een deel van de bevolking in opstand. Deze beweging is wel getypeerd als de ‘lente der volkeren’. Ze leek het einde te betekenen van het autocratische bewind van vorsten en kondigde het begin aan van een democratische toekomst voor vrije naties als de Hongaren, de Polen, de Tsjechen en de Italianen.
Napoleon III
Dit artikel is exclusief voor abonnees
In de geschiedschrijving wordt vaak benadrukt dat die revoluties feitelijk overal mislukten. Akkoord, in Frankrijk werd koning Louis Philippe tot aftreden gedwongen, maar uiteindelijk werd er een president gekozen die zich binnen enkele jaren ontpopte als de autoritaire keizer Napoleon III. En in Berlijn leek het even alsof de Pruisische koning vergaande concessies moest doen, maar kwamen de conservatieven al snel als winnaars uit de strijd. In Midden- en Oost-Europa werd de revolutie vaak zelfs in bloed gesmoord.
De jonge historicus Geerten Waling promoveerde onlangs op 1848: Clubkoorts en revolutie. Volgens hem is het onjuist om te doen alsof ‘1848’ een mislukte reprise was van de Franse Revolutie van 1789. De democratische experimenten die dat jaar overal werden ondernomen, waarbij burgers politieke eisen stelden en zichzelf organiseerden, zijn in Walings ogen van cruciaal belang geweest voor de ontwikkeling van de moderne westerse democratie.
Voorwaarden voor democratie
Deze wordt volgens hem gekenmerkt door een drietal zaken: het bestaan van een onafhankelijk ‘maatschappelijk middenveld’ met een vrij publiek debat, erkenning van het bestaansrecht van oppositie, en erkenning van het volk als machtsfactor. Waling beweert niet dat deze zaken in 1848 volledig uit de lucht kwamen vallen, maar door de gebeurtenissen van dat jaar kon men deze ‘materiële voorwaarden van de moderne democratie’ niet langer straffeloos ontkennen.
Waling schetst uitgebreid en op zeer levendige wijze de turbulente gebeurtenissen in Parijs en Berlijn, waarbij hij ingaat op overeenkomsten én verschillen tussen deze revoluties, en op de soms wonderlijke kronkelpaden van de geschiedenis. Zo leidden de democratische experimenten er in Pruisen toe dat de conservatieven de actie- en organisatievormen van de revolutionairen overnamen. Hierdoor wisten ze hun eigen machtspositie enorm te versterken.
Bismarck zou de uiteindelijke overwinnaar van ‘1848’ worden, en het zou nog lang duren voordat Duitsland een echte democratie werd. Maar het monarchale bewind en de politiek waren er wel definitief van karakter door veranderd.
