Home Tijdschrift

Tijdschrift

  • Gepubliceerd op: 22 september 2004
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Wim Berkelaar
  • 2 minuten leestijd

Los nummer: euro 27,50. Tel. 024-36 02 294  

De Nederlandse republiek in de zeventiende en achttiende eeuw had een grotere persvrijheid dan de omringende koninkrijken. Er is wel gedacht dat hier alles maar kon worden gezegd en geschreven. Zo was het niet, schrijft Joop Koopmans in een artikel in het Jaarboek voor Nederlandse boekgeschiedenis (2004/11).



Veel van wat in de Republiek werd geschreven, was gericht tegen regeringen van de buurlanden. Dat konden de regenten in de Gouden Eeuw nog wel verdragen: toen verkeerde de Republiek op het toppunt van haar macht en kon ze zich lastige scribenten veroorloven. 

Maar in de achttiende eeuw was het met die macht gedaan en moest het land rekening houden met de buren – in de eerste plaats met Frankrijk. Dat land klaagde regelmatig over drukwerk uit de Republiek. Zo werden er in 1719 vier anonieme pamfletten verboden die de Franse regering op de korrel namen. Na een klacht van de Franse ambassadeur greep raadspensionaris Anthonie Heinsius in. 

Angst voor Frankrijk leidde soms ook tot preventieve censuur. In 1739 stond een kritische biografie op stapel over kardinaal Fleury, eerste minister van Frankrijk. Het boek werd nooit gepubliceerd. Toch slaagde de censuur er niet in alles tegen te houden wat in deze tijd over de machtige kardinaal dreigde te verschijnen. De Nederlandse ambassadeur in Parijs, Abraham van Hoey, deed een weinig vleiend boekje open over de eerste minister. Het leidde tot een verscherping van de censuur: vanaf dat moment moest voor elke uitgave toestemming worden gevraagd bij de stadsregering. 

Maar niet alleen boeken en pamfletten over hooggeplaatste personen werden door de censuur getroffen. Soms werd ook hun eigen werk verboden. Dat overkwam de Pruisische koning Frederik de Grote, wiens Poësies diverses in 1760 als godslasterlijk werden veroordeeld.     In latere decennia raakte het Pruisische hof verbonden met de Nederlandse stadhouder Willem V, die getrouwd was met de nicht van Frederik. Het leidde ertoe dat Pruisen zich begon te bemoeien met de censuur en een verbod eiste op een pamflet waarin de stadhouder werd voorgesteld als geadopteerd kind.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Beatrice de Graaf
Beatrice de Graaf
Column

Zo banaal zag Hitler eruit in close-up 

Beatrice de Graaf breekt een lans voor de beeldbiografie. 'Het levert een ander effect op dan filmpjes op het internet.'

Lees meer
Kinderen vieren de onafhankelijkheid van Oostenrijk op een oude Sovjettank
Kinderen vieren de onafhankelijkheid van Oostenrijk op een oude Sovjettank
Artikel

Oostenrijk laveert sinds 1955 tussen het Oosten en het Westen  

Na de Tweede Wereldoorlog werd Oostenrijk verdeeld in bezettingszones. In 1955 vertrokken de buitenlandse troepen en kreeg het zijn onafhankelijkheid terug. Het land bleef neutraal en taalde nooit naar een lidmaatschap van de NAVO of het Warschaupact.   Nog geen twee weken nadat de troepen van Jozef Stalin de nationaal-socialisten uit Wenen verjoegen, had Oostenrijk een...

Lees meer
De heckrund was een Arisch fantasiedier 
De heckrund was een Arisch fantasiedier 
Artikel

De heckrund was een Arisch fantasiedier 

Ooit leefde in Europa de auroch, een uitgestorven oerrund. Nazi-topman Hermann Göring wilde het terugfokken, zodat de Duitsers er als echte Germanen op konden jagen. De opdracht daarvoor ging naar zoöloog Lutz Heck, die een ‘heckrund’ in elkaar knutselde.  Nu zouden ze toch wat beleven… Op Schorfheide in Brandenburg waande Hitlers tweede man Hermann Göring...

Lees meer
Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem
Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem
Artikel

Hoogmoedige Chamberlain dacht dat hij met Hitler kon onderhandelen. Trump lijkt daarin op hem

Neville Chamberlain dacht dat hij vrede kon kopen door Tsjecho-Slowakije uit te leveren aan Hitler. Hij was niet alleen naïef, maar ook hoogmoedig. Na een lange en succesvolle carrière in de Britse politiek negeerde Chamberlain de adviezen van anderen. Is Donald Trump de nieuwe Neville Chamberlain? De Britse krant The Guardian en andere media wierpen...

Lees meer