Stille getuigen: Het wiel van Michiel de Ruyter

De geschiedenis laat haar sporen na. Monumenten, voorwerpen en graven herinneren aan bijna vergeten personen. Hun verhaal wordt hier verteld. Deze keer het touwslagerswiel van Michiel Adriaenszoon de Ruyter (1607-1676) in het Stedelijk Museum te Vlissingen.

Vele generaties leerden het liedje op school: ‘In een blauwgeruite kiel draaide hij aan ’t groote wiel den ganschen dag’. Waarna Michieltjes jongenshart ondraaglijke smart leed en tot besluit het even klagerige als aritmische ‘ach, ach, ach, ach’ door het klaslokaal klonk. De meeste kinderen zal het tegenwoordig een mysterie zijn aan welke wiel Michiel de Ruyter eigenlijk draaide. Een stuurwiel lijkt het meest voor de hand liggend.
        Het antwoord is niet te vinden in de vaderlandse smartlap. Daarvoor is meer historische kennis nodig. Anton de Rop schreef zijn Draaiersjongen rond 1875, toen de zeeman tweehonderd jaar na zijn dood overal werd herdacht. De Ruyter was een held over wiens leven talrijke geromantiseerde boeken verschenen. Aan kinderen werd zijn leven ten voorbeeld gesteld, wat niet altijd goed uitpakte, want de vlootvoogd was in zijn jeugd een deugniet. Van jongs af aan trok zijn hart naar zee, vandaar zijn verdriet op het droge.
        Na zijn schooltijd te Vlissingen werkte Michiel de Ruyter op de lijnbaan van de gebroeders Lampsins. Daar draaide hij aan ’t grote wiel waarmee het scheepstouw werd gemaakt. In het Stedelijk Museum te Vlissingen is het wiel bewaard gebleven. Wegens ruimtegebrek staat het in open depot, maar volgend jaar betrekt het museum een groter pand, het Lampsinshuis waarin vroeger de bazen van De Ruyter woonden.
        Het wiel werd in 1812 geschonken aan het Zeeuwsch Genootschap. Toen Nederland door Napoleon was ingelijfd, werd het van belang geacht het apparaat waarmee ‘de vaderlandsche zeeheld’ zijn eerste stuivers verdiende voor het nageslacht te bewaren. De schenking was ‘zonder twijfel een demonstratie van vaderlandslievendheid tegenover de Franse autoriteiten’, concludeert biograaf Ronald Prud’homme van Reine. Hij betwijfelt of De Ruyter nu juist aan dít wiel draaide, ofschoon het wel van de juiste lijnbaan komt.
        Lang duurde de draaierscarrière van de zeeheld in spe niet. Hij werd wegens baldadig gedrag al snel weggestuurd. Zelf zei hij ‘dat hij in zyne jonkheit nergens toe dogt [deugde] dan om ter zee te vaaren’. Op zijn elfde was het zover en na negen jaar werd hij kapitein op een schip van de Lampsins. De Ruyter trad in 1652 definitief in landsdienst om in 1665 tot ‘opperhooft van ’s lands vloot’ te worden benoemd.
        Zijn beroemdste overwinningen behaalde hij in zeeslagen tegen de Engelsen zoals die bij Chatham en bij Kijkduin. Al bij zijn leven was Bestevaer (grootvadertje), zoals De Ruyter in navolging van Maerten Tromp werd genoemd, een gelauwerde held. Hij redde de Republiek van de ondergang. Toen hij in 1676 bij Syracuse stierf, was het hele land in diepe rouw gedompeld.
        In opdracht van de familie schreef de Amsterdamse predikant Gerard Brandt in 1687 een met anekdotes doorspekte biografie. Het werd een heldenepos in de traditie van Tacitus, dat de toon zette voor de verering van de vlootvoogd in latere jaren. Toen in de negentiende eeuw de natiestaat werd opgebouwd was De Ruyter een van haar historische schragen. Deze illustere voorvader belichaamde alle deugden die een Nederlander moest bezitten: moed, plichtsbesef, eerlijkheid, vaderlandslievendheid en vroomheid.
        Het lied van De Rop hamerde dat in de hoofdjes van de Nederlandse kinderen. De Ruyter die als kansarme jongere aan het touwslagerswiel stond te draaien schopte het mooi tot hoeder van staat en schipper naast God. Het is het oer-Hollandse verhaal van een dubbeltje dat na veel zwoegen een kwartje werd.