Home Stille getuigen: De erepenningen van Pier Pander

Stille getuigen: De erepenningen van Pier Pander

  • Gepubliceerd op: 5 februari 2001
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Marcel Broersma
  • 3 minuten leestijd

De geschiedenis laat haar sporen na. Monumenten, voorwerpen en graven herinneren aan bijna vergeten personen. Hun verhaal wordt hier verteld. Deze keer de gouden erepenningen van de beeldhouwer Pier Pander (1864-1919) in het Gemeentearchief Leeuwarden.


De gouden erepenning voor de eerste Prix de Rome kon niet direct worden uitgereikt. Op de dag dat Pier Pander namelijk hoorde dat hem deze staatsprijs voor beeldende kunst was toegekend, verdween hij doodziek in het hospitaal. Een abces in zijn been bezorgde hem ondraaglijke pijnen. Volgens de dokter zou zijn genezing zes maanden duren, maar de talentvolle kunstenaar – net 21 – zou maar liefst twee jaar aan het bed gekluisterd blijven. Met een ‘opgetrokken’, korter linkerbeen verliet hij in 1887 het Amsterdamse burgerziekenhuis.
        Pander reisde direct naar Parijs om zijn studie aan de Ecole des Beaux Arts weer op te pakken. In zijn bagage prijkte de gouden erepenning, en op zijn bankrekening stond een jaargeld van de Nederlandse staat. De prijs vormde het begin van een glanzende carrière.
Als jongen was Pander al de kunstenaar onder zijn vriendjes. Uit een winterpeen sneed hij het bebaarde hoofd van Willem III dat hij uit schuchterheid in zijn zak bewaarde. ‘Maar op ’t laatst werd het dan zoo taai, stoffig en onoogelijk, dat hij ’t maar op at: alleen de maag kon er nog plezier van hebben’ schreef hij later. Panders talent werd ontdekt door een schoolmeester die enkele adellijke heren op het vijftienjarige wonderkind attendeerde. Zij betaalden zijn opleiding aan de teken- en kunstnijverheidsschool in Amsterdam.
In 1888 kreeg Pander nogmaals een staatsstipendium. Hierdoor kon de neoclassicist verder studeren in het kunstenaarsmekka Rome. Maar onderweg werd hij in München overvallen door zijn oude aandoening. Overmand door pijn trok Pander zich terug in zijn hotelkamer. Het personeel waarschuwen durfde hij niet omdat hij vreesde dat hij wegens het enorme etterverlies direct naar een derderangs hospitaal zou worden afgevoerd. Hij wachtte tien dagen op een betrouwbare arts die hem terugstuurde naar Amsterdam.
Na vijf maanden in het burgerziekenhuis vertrok Pier Pander opnieuw naar Rome. Hij werd ditmaal vergezeld door Clara de Kanter, een oudere verpleegster die tot zijn dood bij hem in Italië zou blijven. Faam verwierf Pander in de jaren 1890 met zijn beelden van kinderkopjes en portretten in reliëf. Hoogtepunt was de opdracht om in 1898 het hoofd van koningin Wilhelmina te boetseren voor de nieuwe gouden en zilveren munten.
Aan werk had Pander geen gebrek; hij vereeuwigde onder meer politicus Schaepman, dirigent Mengelberg en minister Pierson. Gouden medailles uit Amsterdam en Rome (nu ook in Leeuwarden) getuigen van de waardering voor zijn werk. Pander werd een beroemdheid. Zijn huis in Rome, waar een tamme kraai onder het slaken van ‘aanhankelijke en expressieve kreten’ vrij rondvloog, werd een ontmoetingsplek voor Nederlanders in den vreemde. De tijden waarop hij ontvangsten hield stonden zelfs in Baedekers reisgids. De bescheiden en vriendelijke Pander, uiterlijk een kruising tussen Albert Mol en Thomas Roosenboom, nam een ieder voor zich in.
Tachtig jaar na zijn dood wordt hij vooral herinnerd door zijn vriendschap met Louis Couperus. In diens roman Metamorfoze speelt Pander een rol als de beeldhouwer Fedder. En de schrijver wijdde de sonnettenreeks Alba aan Panders levenswerk: vijf marmeren beelden die de scheppende krachten in de wereld symboliseren. De beide kunstenaars vonden elkaar in de theosofie, die predikte dat alle stoffelijke materie een ziel bezit. Kunst had niet slechts een esthetisch doel, maar moest iets hogers uitdrukken.
Panders droom was een kunsttempeltje waarin slechts de Alba-beelden prijkten. In 1924, vijf jaar na de dood van de kunstenaar, werd het in Leeuwarden geopend. Ook zijn archief verhuisde naar de Friese hoofdstad – met daarin de penningen waarmee zijn carrière ooit begon.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

De Britse opdeling zorgt voor de grootste migratie in de menselijke geschiedenis
De Britse opdeling zorgt voor de grootste migratie in de menselijke geschiedenis
Artikel

India en Pakistan zijn al aartsrivalen sinds hun geboorte

De spanningen tussen kernmachten India en Pakistan liepen in de afgelopen week hoog op. Het conflict over het grensgebied Kashmir stamt uit 1947, het jaar van de opdeling van Brits-Indië. Die ging gepaard met gruwelijkheden en geweld: goede buren werden plotseling elkaar aartsvijanden. Begin juli 1947 arriveerde de Britse advocaat Cyril Radcliffe in een snikheet...

Lees meer
Militaire parade door Moskou in 2015
Militaire parade door Moskou in 2015
Artikel

Rusland vierde 9 mei niet altijd zo uitbundig. Nu moet de militaire parade de oorlog in Oekraïne rechtvaardigen

In 1945 viert de Sovjet-Unie voor het eerst de overwinning op nazi-Duitsland met een grote parade. Sindsdien is de betekenis van de wapenschouw op 9 mei verschillende keren veranderd. Tegenwoordig moet die militaire parade in Moskou vooral de oorlog in Oekraïne en het regime van president Vladimir Poetin legitimeren. ‘Ter gelegenheid van de overwinning op...

Lees meer
Zeezender Radio Veronica tijdens de laatste uitzenddag in 1974.
Zeezender Radio Veronica tijdens de laatste uitzenddag in 1974.
Interview

‘De Top 40-hitlijsten van Radio Veronica waren heilig’

Pophistoricus Leo Weijers (1959) is van jongs af aan gefascineerd door Radio Veronica. Als een ode aan de verdwenen zeezender schreef hij er een boek over. ‘Veronica was een bron van inspiratie voor latere radiomakers.’ Op 15 oktober 1959 werd de Vrije Radio Omroep Nederland (VRON) tijdens een vergadering van vrije radiohandelaren opgericht. De pioniers...

Lees meer
Still uit The promise
Still uit The promise
Recensie

Papoea’s werd niets gevraagd

De documentaire 'The Promise' blikt met archiefbeelden en interviews terug op het lot van de Papoea’s als speelbal van geopolitieke krachten.

Lees meer