Etrusken, voorlopers, tijdgenoten en buren van de Romeinen, hebben op minstens drie terreinen een glanzende reputatie: als edelsmeden, als losbandige levensgenieters, en op het gebied van vrouwenemancipatie. Je zou verwachten dat Etrusken. Vrouwen van aanzien, mannen met macht, een dubbeltentoonstelling in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden (RMO) en het Allard Piersonmuseum in Amsterdam, daarover gaat. Maar nee.
Wel is er prachtige kunst. De tentoonstelling bestaat uit een deel over vrouwen in Leiden en een deel over mannen in Amsterdam. Beide tonen grotendeels grafvoorwerpen. Er zijn gouden schalen, een driedimensionale virtuele weergave van een grafkelder, beschilderd aardewerk met een levensechte, stripachtige weergave van een strijdwagen en Artemis te bewonderen, evenals votiefgeschenken, wapenonderdelen, tempelmodellen en sieraden.
De vrouwenexpositie is het gezelligst. Rood is er de achtergrondkleur, tegen groen bij de mannen. Doordat de ruimte in Leiden groter is, komen de voorwerpen beter tot hun recht. Hier vind je ook de meest begerenswaardige topstukken: schitterende gouden sieraden, onder andere gemaakt met granulaat: gouden bolletjes zo klein dat je ze met het blote oog bijna niet kunt zien.
Waren de Etruskische vrouwen echt benijdenswaardig, vergeleken met hun seksegenoten in omliggende gebieden? Daar zijn wel aanwijzingen voor. In tegenstelling tot andere volken gaven vrouwen hun naam door aan hun kinderen. Er zijn muurschilderingen en beelden gevonden waarin vrouwen tussen de mannen werden afgebeeld. Bij banketten en spelen gedroegen ze zich zo te zien als gelijken, iets wat bij Grieken en Romeinen ondenkbaar was.
Een kopie van zo’n muurschildering hangt op de expositie; een prachtig beeld van een man en een vrouw teder samen op een aanligbed staat ernaast. Ten slotte zijn er een paar teksten, hoewel er weinig geschriften van of over Etrusken gevonden zijn. Sommige spreken schande van vrije Etruskische vrouwen. Ze sportten zelfs met mannen, schreef Theopompos in 376 v.Chr.
Toch zou Cisca Dresselhuys de Etrusken op basis van deze expositie geen punten geven. Grafurnen voor mannen hadden een helm als deksel, die van vrouwen een kom. Op de vrouwenexpositie zie je achtereenvolgens onderdelen over mode, sieraden en vaatwerk in het huishouden. Het onderdeel over vrouwen en schrift stelt slechts hoopvol dat Etruskische vrouwen wellicht konden lezen en schrijven, maar we weten het niet.
Al met al maken de ‘biconische grafurnen’ en het ‘speerhoofd met vijf ingekraste lijnen’ ons onvoldoende wijzer over de strijd tussen de seksen in Etrurië. Daardoor is zowel het thema als de indeling kunstmatig. Tempeldecoraties van herten en hazen staan bij de vrouwen, een model-runderlever voor het waarzeggen bij de mannen. Dit is gewoon een tweedelige tentoonstelling over dé Etrusken.
En dus komt ook de levenslustige reputatie van het volk aan de orde. Bovengenoemde Theopompos schreef dat ook kinderen van wie niemand weet wie de vader was in Etrurië goed werden verzorgd. In het Allard Pierson is een tekst te lezen van Oscar Wilde over feestende Etrusken. Daar staat ook een onmiskenbaar fallussymbool zo hoog als een amsterdammertje, en tevens een schaal waarop een twaalftal mannetjes paradeert rondom een geketend monster, hun penisjes in triomfstand.
Waaruit blijkt dat er veel intrigerends te zien is. Maar ga voor de kunst, niet voor de emancipatie.
Etrusken. Vrouwen van Aanzien – Mannen met Macht. Dubbeltentoonstelling, tot en met 18 maart
Rijksmuseum van Oudheden (over vrouwen), Rapenburg 28, Leiden. Open: di-zo 10-17 uur. Info: 071-51 63 163 of www.rmo.nl.
Allard Pierson Museum (over mannen), Oude Turfmarkt 127, Amsterdam. Open: Open: di-vr 10-17 uur, za-zo 13-17 uur. Info: 020-52 52 556 of www.allardpiersonmuseum.nl
Dit artikel is exclusief voor abonnees
