Home Neonazi’s

Neonazi’s

  • Gepubliceerd op: 15 sep 2000
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Gerard Mulder

Als nog altijd walmend uitlaatgas van een inmiddels gesloopte auto is de enige erfenis van ruim veertig jaar ‘socialistische’ opvoeding het geweld van neonazi’s in de voormalige DDR. Dat roept de vraag op naar de ware oorsprong van het nationaal-socialisme in Duitsland. Immers, de ook in Nederland populaire verklaringen voor de gestaag groeiende terreur van gespuis in de neuen Bundesländern – de hoge werkloosheid in Oost-Duitsland en de achterstelling bij West- Duitsland – zijn een beetje te geroutineerd, vind ik althans. Hetzelfde geldt voor de gangbare antwoorden op de vraag waarom het nazisme in de jaren dertig zo snel voet aan de grond kreeg in de toenmalige Duitse republiek. Ik zal zeker niet ontkennen dat de economische wereldcrisis, de rancune over de gevolgen van een verloren wereldoorlog en het gebrek aan democratische traditie een rol hebben gespeeld, maar dat is volgens mij nog steeds niet de kern.

        Mochten historici zich geroepen voelen die kern te gaan zoeken, dan is de maatschappij binnen de vroegere grenzen van de DDR een belangrijk onderzoeksgebied. Het verdwijnen van de communistische dictatuur was als het openen van een luchtdichte deur. Daarachter lag de samenleving er ongeveer zo bij als ze was aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. De Oost-Duitsers kunnen vóór de val van de Muur nog zo veel naar het Westfernsehen hebben gekeken, de vraag is of dat in wezen iets heeft uitgemaakt.
        Als de neonazi’s tussen Elbe en Oder iets hebben bewezen, is het wel dat veertig jaar nadrukkelijk ‘antifascistische opvoeding’ in de DDR geen sporen heeft nagelaten. Uit tal van reportages over de jonge racisten blijkt dat zij zich stilzwijgend gesteund voelen door hun ouders en buren wanneer zij gekleurde asielzoekers of anderszins ‘afwijkende’ voorbijgangers aftuigen of zelfs doodschoppen. Zoals een Duitse politieman in een recente reportage in de Volkskrantover dit fenomeen zei: ‘We hebben geen invloed op wat er aan de keukentafel wordt overgedragen.’
        De onderzoekende historici dienen dus het gesprek te zoeken met de ouders en vooral de grootouders van de skinheads wier daden we nu dagelijks in de media terugvinden. Wat zullen deze gesprekken opleveren? In eerste instantie een impressie van mensen die niets van de gebeurtenissen om zich heen in de laatste halve eeuw hebben begrepen, is mijn verwachting. In hun woorden zal, heel begrijpelijk, een grote verongelijktheid doorklinken over de wrede poetsen die het lot hun heeft gebakken. In de provinciestadjes in Brandenburg en Mecklenburg – in grote steden als Dresden en Leipzig zal het iets langer hebben geduurd – was het vooroorlogse contact met de werkelijkheid al verbroken door de propagandamachine van Goebbels. Toen raasde de desinformatie van de oorlog er nog eens overheen, meteen gevolgd door vijfenveertig jaar leugens en bedrog van de rode leiders Walter Ulbricht en Erich Honecker.
        Onvermijdelijk zullen historici zich gaandeweg verbazen over het grote aantal verknalde en verwrongen levens onder hun gesprekspartners, meestal een mengeling van eigen schuld en de druk van de omstandigheden. Twee factoren zullen eruit springen, is mijn these. De ene is de behoefte een zondebok te zoeken voor alles wat is misgegaan. En de andere, de belangrijkste naar mijn mening, is het permanente gevoel te worden bedreigd, zowel vroeger als nu. In mijn volgende column zal ik die laatste factor verder uitwerken.
Gerard Mulder

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Hongaars protest tegen de dam
Hongaars protest tegen de dam
Artikel

Hongaren gingen pas de straat op toen de Donau gevaar liep

Ondanks groeiende onvrede over het communistische systeem keken Hongaren in de jaren tachtig wel uit om in het openbaar kritiek te uiten. Pas toen de bouw van een waterkrachtcentrale de Donau bedreigde, kwam de bevolking in opstand.  In de jaren vijftig hadden Hongarije en Tsjecho-Slowakije het plan opgevat om een gigantische waterkrachtcentrale met dammen te...

Lees meer
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Artikel

Oost-Duitsers reageerden geschokt op tv-beelden van smerige fabrieksstad

In de DDR was het anticommunistische verzet van de kerk nauw verbonden met de opkomst van de milieubeweging. Een heimelijk gefilmde televisiedocumentaire over een vieze fabrieksstad zette het Oost-Duitse milieuactivisme in één klap op de kaart.  Het grote publiek leerde de Oost-Duitse milieubeweging kennen toen in september 1988 de televisiedocumentaire Bitteres aus Bitterfeld op de...

Lees meer
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Artikel

‘Geef ons schone lucht!’, scandeerden honderden boze Bulgaren

In Bulgarije was de milieubeweging de eerste protestbeweging die burgers tegen het communisme wist te mobiliseren. Moeders kwamen in opstand nadat hun kinderen flauwvielen door overwaaiende fabrieksgassen.  Op het centrale plein van het Bulgaarse provinciestadje Roese, niet ver van de Roemeense grens, stond op 23 september 1987 een groep jonge kinderen te wachten op hun...

Lees meer
Poolse demonstranten in 1980
Poolse demonstranten in 1980
Artikel

Kernramp gaf Poolse milieuactivisten een enorme populariteitsboost

De nucleaire ramp in Tsjernobyl bracht een kentering teweeg in Polen, waar al jaren een protestbeweging tegen het communistische regime sluimerde. Doordat het Sovjet-regime de ramp onder het tapijt wilde schuiven, verbeterde de reputatie van Poolse milieuactivisten. Hun verzet gaf ook andere Poolse protestbewegingen nieuw elan.   In 1980 was de vakbond c opgericht door havenarbeiders...

Lees meer