Een kaarsrechte neus, grote ogen en haren als leeuwenmanen. Alexander de Grote staat op banieren bij de ingang van De Onsterfelijke Alexander de Grote in de Hermitage in Amsterdam. ‘Mythe’ is het thema van het eerste deel van de expositie. Hier zijn zeventiende- en achttiende-eeuwse schilderijen en houten panelen te zien die Alexanders grootheid tonen. Gul was hij bijvoorbeeld voor een schilder die zijn verloofde portretteerde. Omdat deze al schilderend verliefd op haar werd, mocht de schilder haar ‘houden’.
Daarna volgt een groot wandkleed, dat Lodewijk XIV liet maken. Een groep angstige vrouwen smeekt Alexander hen te sparen. Het zijn de familieleden van de overwonnen koning Darius. Hij behandelt hen als een heer. Naast Alexander is op het kleed ook diens jeugdvriend en geliefde Hefaistios te zien. Ze waren onafscheidelijk, zelfs nadat Alexander diverse prinsessen had gehuwd, onder wie naar verluidt de mooiste vrouw van Azië, Roxana.
‘Wat een man!’ is dan ook de onontkoombare conclusie van dit deel van de tentoonstelling. Zeker als je in aanmerking neemt dat Alexander en zijn vrienden een gebied veroverden van Griekenland tot aan de Indus.
‘Werkelijkheid’ heet het tweede deel van de expositie. Hier dreigt de bezoeker zonder achtergrondkennis de draad kwijt te raken. Er worden heel uiteenlopende voorwerpen getoond. Een prachtige gouden bladerkrans, een Eros-beeld, wapens en oorbellen. De beschrijvingen met kunsthistorische insteek zijn niet genoeg om het verband te snappen. De gemeenschappelijke noemer is dat het voorwerpen uit Alexanders tijd zijn, en dat ze op een of andere manier naar hem verwijzen. Het Eros-beeld, bijvoorbeeld, was een product van Alexanders lijfbeeldhouwer Lysippos.
In het vervolg van de tentoonstelling werkt de kunsthistorische aanpak weer prima. De boodschap is hier duidelijk: dankzij Alexanders veroveringen breidde de Griekse cultuur zich uit in de veroverde gebieden. De Griekse invloed bleef ook toen Alexanders rijk na zijn dood uiteen viel. Koptische kunstenaars adopteerden de grote Griekse ogen en zwarte lijnen. ‘Alexander-motieven’ zoals Nikè, de overwinningsgodin, raakten wijdverbreid.
De ‘Grote’ Alexander dus? Of toch beter ‘de Gruwelijke’? Conservator Geralda Jurriaans-Helle van het Allard Pierson Museum is er nog niet uit. In haar museum is een kleine zustertentoonstelling te zien. Een fotomontage van het mediterrane landschap verbeeldt Alexanders tocht. De komende tijd zal de conservator een blog bijhouden op de museumsite alsof ze een van zijn soldaten is. De krijgsheer was meedogenloos, maar zijn doortastendheid voorkwam soms erger, denkt ze. Omdat hij Thebe verwoestte, bijvoorbeeld, gaven andere Griekse steden zich zonder strijd over. Het publiek mag in het Pierson over hem oordelen via een stemming.
Beide exposities over Alexander de Grote zijn de moeite waard, maar niet geschikt voor dummy’s. Lees liefst vóór uw bezoek het levensverhaal van Alexander de Grote, dat bijvoorbeeld te vinden is op de site van de Hermitage; dan is alles beter te plaatsen.
De Onsterfelijke Alexander de Grote, tot en met 18 maart 2011, Hermitage, Amstel 51, Amsterdam. Open: dagelijks 10-17 uur, wo tot 20.00. Info 020-53 08 751 of www.hermitage.nl.
Alexanders Erfenis, Grieken in Egypte, tot en met 20 maart 2011, Allard Pierson Museum, Oude Turfmarkt 127, Amsterdam. Open: di-vr 10-17, za, zo 13-17. Info 020-52 52 556 of www.allardpiersonmuseum.nl.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
