Moordlustig beest

Het leven kent slechts twee kleine ergernissen: de toekomst is ongewis en het verleden is nogal onbegrijpelijk. Daartussenin staren wij met milde verbijstering naar het heden. Bijvoorbeeld naar een interview in de Volkskrant met de kersverse directeur en hoogleraar holocaust- en genocidestudies Johannes Houwink ten Cate. Volgens de journalist wil het nog door minister Els Borst geïnitieerde en thans door het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) en de Universiteit van Amsterdam (UvA) medegefinancierde studiecentrum ‘een bijdrage leveren aan het permanente debat over de holocaust’.

        Hoe zulks precies dient te geschieden, bleef onduidelijk, maar Houwink ten Cate is een honorabel historicus, dus hij gaf toe dat overwegingen van budgettaire aard mede ten grondslag liggen aan de oprichting van de instelling. Men verwacht met begrippen als holocaust en genocide geldschieters te trekken, althans meer dan wanneer het onderzoek gewoon zou blijven geschieden binnen het NIOD (waar Houwink ten Cate al jarenlang werkt).
        In één adem door meldde de krant opgewekt dat ook de UvA wel brood ziet in de holocaust: ‘de aantrekkelijkheid van de universiteit voor aankomende studenten wordt mogelijk vergroot.’ Wat men hiermee bedoelt, terwijl het eigen geschiedkundig instituut er weinig florissant voorstaat, werd niet toegelicht, maar mogelijk heeft het te maken met het gegeven dat ‘Houwink ten Cate niet meer gelooft in de, onder historici populaire, opvatting dat in ieder mens een moordlustig beest schuilt’.
        Welaan, die zin begrijp ik eindelijk, en hij gaat over ons. Hier gaan we de historische bokken van de schapen scheiden, wil de Volkskrant blijkbaar zeggen. Helaas ken ik zelf niet één geschiedschrijver die echt gelooft dat in ieder mens een moordlustig beest schuilt. En ik betwijfel sterk of u er één kent. Bovendien ben ik ervan overtuigd dat Houwink ten Cate – anders dan de krant schrijft – dit zelf ook nooit heeft geloofd.
        Volkomen zeker is dat de historici in de redactie van het televisieprogramma Andere tijden de opvatting dat in ieder mens een moordlustig beest schuilt al helemaal niet delen. Anders zou hun uitzending over de Duitse RAF-terroristen uit de jaren zeventig er wel somberder hebben uitgezien. In elk geval werd ex-terrorist Ronald Augustin, de Nederlandse handlanger van Andreas Baader en Ulrike Meinhof, geenszins geportretteerd alsof er een duister gedrocht in zijn binnenste borrelde. Integendeel, de interviewer behandelde hem (en de RAF-advocaat Bakker Schut die bijkans ontplofte van narcistische zwelbasterij) met een egard alsof het een waarachtige vrijheidsstrijder betrof.
        Het was opvallend hoe dikwijls in de uitzending het woord ‘verzet’ viel in verband met de terroristen, en hoe weinig het woord ‘dodelijke slachtoffers’. Neen, Augustin vond zijn zeven jaar cel geen ‘verloren tijd’, hij had immers vanuit de gevangenis kunnen bijdragen aan ‘de strijd’, en zijn kinderen vonden zijn verleden ‘best wel cool’.
        Deze uitzending van Andere tijden had een nare bijsmaak van loze Hollandse heroïek en ‘goed na de oorlog’. Erger nog: de uitzending was volslagen onhistorisch en bewees slechts dat in ieder mens – inclusief geschiedkundigen en journalisten – geen moordlustig beest schuilt, maar een povere sukkel die desperaat ergens in wil geloven.