De hotspots in achttiende-eeuws Parijs. Lekker weg in de jaren dertig. Haute cuisine in de Middeleeuwen. Trends zijn van alle tijden. Culinaire avonturen, mode, wonen en uitgaan door de eeuwen heen.
Met een knal van een kanonschot werd de laatste elfstedentocht voor de bezetting beëindigd. Op 30 januari 1940 wierpen duizenden toeschouwers zich op het ijs om van dichtbij een waanzinnig slotakkoord mee te maken. Vijf man vochten om de finish te bereiken, ondanks het feit dat ze tijdens de barre tocht het Pact van Dokkum hadden gesloten. Gezamenlijk en eensgezind zouden ze eindigen, maar de geur van eeuwige roem doorbrak de eenheid. Het was weer ieder voor zich, voortgestuwd door het loeiende publiek.
Er heerste een complete chaos. Niemand wist wat er was gebeurd en het ijs kon de drukte niet meer aan. Honderden schaatsliefhebbers zakten in het koude water; de gelukkigen konden net op tijd wegvluchten. Vanwege de organisatorische puinhoop kon pas bij de volgende editie op 6 februari 1941 een definitieve uitslag bekend worden gemaakt.
De tocht van 1940 was de definitieve doorbraak van de elfstedentocht in Nederland – in elk geval voor de toerrijders. Met duizenden tegelijk hadden ze zich op 29 januari nog ingeschreven. Ze hadden geluk, want drie winters achter elkaar was het koud genoeg om Friesland door te schaatsen. In de rest van de eeuw is zo’n serie nooit meer voorgekomen. Maar, zoals schrijver M.J. Adriani Engels constateerde: `We zouden de waarheid tekort doen als we schreven dat heel Friesland reikhalzend uitzag naar een nieuwe elfstedentocht in het volgend jaar.’ Door de Duitse bezetting lagen de gedachten elders.
Toch was juist tijdens deze zware jaren elke afleiding welkom. `In deze tijd hebben wij iets opwekkends nodig,’ schreef een prominent lid van voetbalclub Feyenoord in 1944. Het schaatsen was eigenlijk net als de meeste vrijetijdsbezigheden tijdens de bezetting: het zorgde voor afleiding en een kleine glimlach in een zware tijd. En dus veroorzaakten de tochten van 1941 en 1942 grote geestdrift.
`Hysterie’ is misschien een beter woord. De start van de tocht ’s ochtends vroeg was voor veel deelnemers meteen het einde; ze renden nachtblind naar het ijs en zagen daardoor niet dat er hekjes op de route stonden. Beenbreuken en open wonden leverden een bloederig spektakel op en de tocht moest nog beginnen. Een jaar later zou het evenement eindigen in een drama. Door de extreme kou in 1942 – het vroor zo’n twintig graden – verloren veel deelnemers ledematen, en drie deelnemers zelfs hun leven. De status van de tocht werd er alleen maar groter door.
En hoe reageerden de Duitsers op dit oer-Hollandse spektakel? `Wer Sport treibt, sündigt nicht,’ luidde hun motto. Ze lieten de tochten doorgaan, maar hielden alles goed in de gaten. `Elke demonstratie, o.a. in de vorm van het zingen van volksliederen, wordt voorkomen,’ waarschuwde de Elfstedenkrant in 1941. Een jaar later wilden enkele hoge Duitse bestuurders met eigen ogen zien wat er allemaal aan de hand was. Ze vonden het mooi, zeggen de verhalen.
Ondertussen werd de anonimiteit van de massa wel degelijk gebruikt om de stem te verheffen, al was het maar een heel klein beetje. Enkele deelnemers uit de Nationale Jeugdstorm, gehuld in uniform, hoefden in 1942 niet te rekenen op steun van het publiek. Dat zakte nog liever door het ijs. Verder heerste er leedvermaak in de Tuinzaal, waar de gewonden en doden werden binnengedragen, onder wie een NSB’er. Nadat zijn teen was geamputeerd, moest hij op krukken leren lopen. `O, wat zijn wij heden blij,’ zong een medicus toen hij het gestrompel zag. `De W.A. marcheert voorbij, voor volk en vaderland, iedereen snel aan de kant.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
