De VVD liet onlangs weten dat ze de grenzen wil sluiten voor vluchtelingen van buiten Europa. Niet-Europese vluchtelingen moeten volgens de liberalen uitsluitend in de eigen regio worden opgevangen. Volgens historica Corrie van Eijl, auteur van Tussenland. Illegaal in Nederland 1945-2000, past deze opvatting in de tendens van de afgelopen eeuw, waarin het vluchtelingenbeleid restrictiever werd, de fixatie op grenscontroles groter, en vluchtelingen in toenemende mate zijn gecriminaliseerd.

‘De VVD wekt de indruk dat meer opvang in de eigen regio een vernieuwend plan is. Maar de overgrote meerderheid van vluchtelingen wórdt opgevangen in buurlanden, dit is van oudsher het geval. Vluchtelingenkampen in Libanon en Turkije zitten momenteel vol met honderdduizenden mensen uit Syrië en Irak die zijn gevlucht voor het oorlogsgeweld. Slechts een zeer klein percentage komt naar Europa.

Dat we de landsgrenzen volledig kunnen afsluiten, geeft bovendien een valse voorstelling van zaken. Er zullen altijd mensen legaal, of illegaal, het land binnenkomen. Je kunt proberen om ze daarna weer uit te zetten, maar helemaal voorkomen dat ongewenste vreemdelingen de grens over komen gaat niet.

Het idee dat we met wetten en regels de migratiestroom moeten  beheersen, is overigens vrij modern. Eeuwenlang waren er helemaal geen algemene regels voor het uitzetten en toelaten van migranten. Mensen konden vrij over de wereld reizen. De eerste Vreemdelingenwet stamt uit 1849 en besloeg een paar pagina’s in het Staatsblad. Bepaald werd dat vreemdelingen die niet in hun eigen onderhoud konden voorzien uitgezet mochten worden. Voor buitenlanders die aan het werk gingen bleef de toelating soepel. Paspoorten waren niet noodzakelijk.
 

‘We kunnen grenzen nooit volledig sluiten’

Het toelatingsbeleid werd scherper toen er tijdens de Eerste Wereldoorlog in Europa grote vluchtelingenstromen in beweging kwamen. Een miljoen mensen vluchtte vanuit België naar het neutrale Nederland. Dit leidde aanvankelijk tot een strengere identificatieplicht en grenscontroles, maar inwoners uit buurlanden konden spoedig makkelijk de Nederlandse grens passeren, omdat we verdragen hadden gesloten die hen vrijstelden van visumplicht.

Voor de Nederlandse regering werd het verdrag met Duitsland een probleem toen Hitler aan de macht kwam en Joodse Duitsers naar ons land vluchtten. Ook Zwitserland, België en Frankrijk zaten met de toestromende Joodse vluchtelingen in hun maag. Er was een aanhoudende economische depressie, de werkloosheid was hoog en de angst was groot dat de Joodse vluchtelingen nooit meer zouden teruggaan, omdat Duitsland ze niet langer als staatsburgers accepteerde. Bovendien mislukten alle pogingen om internationaal afspraken te maken over de opvang van vluchtelingen.

In mei 1938 besloot de Nederlandse regering de instroom van Joodse vluchtelingen te verbieden. In een circulaire werd vastgesteld dat Joden die onder druk naar ons land vluchtten als ‘ongewenste elementen’ werden beschouwd. Deze circulaire was een mijlpaal: vluchtelingen (of vreemdelingen) werden voor het eerst in de geschiedenis als illegaal bestempeld.
Dat Joodse vluchtelingen niet meer gewenst waren, hield hun komst niet tegen. Buiten het oog van journalisten zette de politie ze soms ’s nacht met bussen de Duitse grens over. Het hielp niets. Om deze ‘illegale’ vluchtelingen op te vangen werd van de Nederlandse Joodse gemeenschap geld gevraagd om kamp Westerbork te bouwen. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog verbleven naar schatting 30.000 Joodse vluchtelingen in Nederland.

Na de Tweede Wereldoorlog sloten de Verenigde Naties in 1951 het Verdrag van Genève, om mensen die in eigen land werden vervolgd en waren gevlucht meer bescherming te bieden. Dit verdrag heeft niet voorkomen dat het Nederlandse vluchtelingenbeleid in de daaropvolgende decennia steeds restrictiever zou worden.’