Journalist Rik Kuiper ontdekte per toeval brieven die een voormalige kampbewaker uit Kamp Amersfoort schreef aan zijn geliefde. Gefascineerd door dit bronnenmateriaal ging hij op zoek naar het verhaal van deze Willem van der Neut. ‘Ik wilde hem beschrijven als een soort jeugdvriend of oude buurjongen die ik van jongs af aan ken en langzaam zie ontsporen.’
Dit artikel krijgt u van ons cadeau
Wilt u ook toegang tot HN Actueel? Hiermee leest u dagelijks geschiedenisverhalen met een actuele aanleiding op onze website en ontvangt u exclusieve nieuwsbrieven. U kunt de eerste maand onbeperkt lezen voor € 1,99. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.
Hoe kwam u op het onderwerp van uw boek?
‘Ik werk bij de Volkskrant als verslaggever en ik had gehoord dat het NIOD in het bezit zou zijn van een aquarelletje van Adolf Hitler. Dat aquarelletje bleek uiteindelijk niet van Hitler, maar dat is een ander verhaal. Ik sprak erover met een archivaris en bij vertrek vroeg ik of er nog interessante dingen bij het NIOD lagen waarvan nog maar weinig mensen afwisten. Toen antwoordde hij: “Nou, we hebben hier nog de liefdesbrieven liggen van een kampbeul.”
Daardoor begonnen meteen allerlei radertjes in mijn hoofd te draaien, omdat er in die paar woorden al een contrast van goed en kwaad zit.’
Van wie waren de brieven?
‘Van NSB’er en SS’er Willem van der Neut. Hij was timmerman en had een ongelukkig huwelijk. Enige tijd na het begin van de bezetting had hij zich gemeld bij de Waffen-SS. Hij kreeg een militaire opleiding en daarna vocht hij anderhalf jaar aan het Oostfront. Twee van zijn broers, die ook bij de Waffen-SS zaten, sneuvelden daar. Van der Neut mocht daarom terugkeren naar Nederland. Toen is hij in Kamp Amersfoort als bewaker aangesteld.’
Aan wie schreef hij de brieven?
‘In het kamp kreeg hij een relatie met een secretaresse genaamd Erika. De liefdesbrieven zijn aan haar gericht. Zij raakte zwanger van hem en na de bevrijding beviel ze van een zoon, die zij Fokko noemde. In Kamp Amersfoort maakte Van der Neut zich schuldig aan de vreselijkste mishandelingen, waarvoor hij na de oorlog tot de doodstraf werd veroordeeld. Vanuit de cel schreef hij brieven. In 1952 ontsnapte hij, waarna hij de rest van zijn leven vrij in Duitsland heeft gewoond. Na de vlucht van zijn vader heeft Fokko nooit meer contact met hem gehad. Fokko en ik zijn samen op zoek gegaan naar wat we nog konden ontdekken van Willems leven in Duitsland.’
Hoe verklaart u dat iemand die betrokken was bij een moorddadige organisatie toch liefdesbrieven kon schrijven?
‘Mensen zijn blijkbaar in staat om een liefdesleven te combineren met vreselijke wreedheden, en misdaden voor zichzelf goed te praten. Dit boek is daar niet het eerste bewijs van. Je ziet wel vaker dat kinderen van NSB’ers en van nazi’s achteraf zeggen dat hun vader zo lief en zo vriendelijk was en dat ze zich er niks bij kunnen voorstellen dat hij zulke vreselijke dingen gedaan heeft.’
Kreeg u op een gegeven moment geen hekel aan Willem?
‘Het slingerde heen en weer. Hij zat jarenlang gevangen, terwijl hij wist dat in Soest zijn geliefde en zijn zoontje alleen woonden. Je kan je voorstellen dat hij heel eenzaam was toen hij die brieven schreef. Als je er een aantal achter elkaar leest, krijg je een soort medelijden met hem. Dat vond ik soms een ongemakkelijk gevoel. Op andere momenten dacht ik: “Man, schrijf alsjeblieft ook eens over wat je andere mensen hebt aangedaan. Toon eens wat zelfinzicht.” Dat maakt het ook interessant, je gaat zo iemand als een driedimensionaal persoon zien. Dat heb ik ook willen schetsen in het boek.’
Op een gegeven moment schrijft u dat u Van der Neut eigenlijk niet meer bij zijn voornaam wil noemen, maar dat doet u daarna toch wel. En ook nu wisselt u tussen ‘Willem’ en ‘Van der Neut.’ Hoe komt dat?
‘Ik wilde beschrijven hoe hij van een relatief normale jongen uitgroeide tot een oorlogsmisdadiger. Ik vertel ook over zijn jeugd en dan noem ik hem bij zijn voornaam. Het klinkt toch raar om een baby of een kleuter bij zijn achternaam te noemen. Toen hij ouder werd, begon ik te twijfelen. Kon ik hem niet beter bij zijn achternaam noemen? Maar ik vond het ook laf van mezelf om hem op het moment dat hij de foute kant opging afstandelijker te gaan beschrijven. Toen bedacht ik me dat ik hem het beste kon zien als een jeugdvriend of oude buurjongen die ik van jongs af aan kende en langzaam zag ontsporen. Het is belangrijk om te laten zien hoe hij tot zijn daden kwam en hoe een vrij gewone jongen zich uiteindelijk tot misdadiger kon ontpoppen.’
Liefdesbrieven van een kampbeul. Het waargebeurde verhaal van een ontsnapte Nederlandse SS’er, een secretaresse uit Kamp Amersfoort en de zoektocht van hun zoon naar de waarheid
Rik Kuiper
328 p. Spectrum, € 22,99
