Home In Beeld: Koloniën in Nederland

In Beeld: Koloniën in Nederland

  • Gepubliceerd op: 06 jul 2011
  • Update 23 jun 2021
  • Auteur:
    Gert Oostindie & Annemarie Lavèn

Vanaf de zeventiende eeuw waren Nederlanders overal in de wereld te vinden. In hun koloniën haalden ze, voorzichtig uitgedrukt, veel overhoop en lieten ze een diepe indruk na. Maar wat was in eigen land eigenlijk te merken van het kolonialisme?

Onder auspiciën van de VOC en de WIC vestigde de Republiek Nederland overal in de wereld handelsposten en zelfs complete koloniën. Veel ging snel weer verloren, zoals Manhattan en Nederlands-Brazilië; nog veel meer rond 1800: de Kaapkolonie, Ceylon en Berbice. Maar onder het Koninkrijk der Nederlanden werd het resterende deel van het imperium pas goed tot ontwikkeling gebracht – althans, zo wilde koning Willem I het. Het zou wonderwel lukken in Indië, maar minder in de Caraïben.

De ‘gordel van smaragd’ werd economisch, geopolitiek en cultureel almaar belangrijker voor Nederland. Nederland zonder Indië leek een nachtmerrie; de kolonie heette immers de kurk te zijn waarop onze economie dreef. Bovendien telde ons land juist door Indië internationaal mee; zonder Indië zouden we afzakken tot ‘de rang van een land als Denemarken’, was de algemene vrees.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Andersom meenden velen ook dat Indië zonder Nederland een ramp zou zijn: de inlanders waren nog lang niet klaar om op eigen benen te staan. Daarom gaf Nederland – wrokkend – pas na vier jaren van slepende onderhandelingen en heftige oorlogvoering en onder grote internationale pressie in 1949 de archipel op.

Aan de andere kant van de wereld was het kolonialisme minder profijtelijk. Vanaf de late negentiende eeuw – de slavernij was in 1863 opgeheven – gingen geregeld stemmen op om de verliesgevende Caraïbische koloniën maar van de hand te doen. Zoiets was niet ondenkbaar: het geïsoleerde fort Elmina in het hedendaagse Ghana werd in 1871 aan de Britten overgedragen.

Maar voor Suriname en de Antillen waren geen gegadigden te vinden, en Den Haag vond het ook onze eer te na. Zo bleven deze koloniën met hun minuscule bevolking – Indonesië telde rond 1940 70 miljoen inwoners, Nederland 9 miljoen, Suriname en de Antillen samen nog geen 270.000 – deel van het Koninkrijk. Het lukte in 1975 om Suriname naar de onafhankelijkheid te leiden. De Antillen weigerden tot op heden die stap te zetten.

Inmiddels weten wij heel veel over ons kolonialisme. Maar wat merkten tijdgenoten er eigenlijk van? Er werd heen en weer gereisd; er verschenen tropische producten op tafel; spoorwegen werden gefinancierd uit Indische baten; wereldwijze elites debatteerden over koloniale kwesties; op scholen werd onderwezen over het grote rijk; er werd gecollecteerd voor zending en missie. Maar wat de gemiddelde Nederlander verder besefte en dacht is eigenlijk onbekend. En toch: er was van alles te zien, voor wie het maar wist te duiden.

Nieuwste berichten

Hongaars protest tegen de dam
Hongaars protest tegen de dam
Artikel

Hongaren gingen pas de straat op toen de Donau gevaar liep

Ondanks groeiende onvrede over het communistische systeem keken Hongaren in de jaren tachtig wel uit om in het openbaar kritiek te uiten. Pas toen de bouw van een waterkrachtcentrale de Donau bedreigde, kwam de bevolking in opstand.  In de jaren vijftig hadden Hongarije en Tsjecho-Slowakije het plan opgevat om een gigantische waterkrachtcentrale met dammen te...

Lees meer
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Artikel

Oost-Duitsers reageerden geschokt op tv-beelden van smerige fabrieksstad

In de DDR was het anticommunistische verzet van de kerk nauw verbonden met de opkomst van de milieubeweging. Een heimelijk gefilmde televisiedocumentaire over een vieze fabrieksstad zette het Oost-Duitse milieuactivisme in één klap op de kaart.  Het grote publiek leerde de Oost-Duitse milieubeweging kennen toen in september 1988 de televisiedocumentaire Bitteres aus Bitterfeld op de...

Lees meer
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Artikel

‘Geef ons schone lucht!’, scandeerden honderden boze Bulgaren

In Bulgarije was de milieubeweging de eerste protestbeweging die burgers tegen het communisme wist te mobiliseren. Moeders kwamen in opstand nadat hun kinderen flauwvielen door overwaaiende fabrieksgassen.  Op het centrale plein van het Bulgaarse provinciestadje Roese, niet ver van de Roemeense grens, stond op 23 september 1987 een groep jonge kinderen te wachten op hun...

Lees meer
Poolse demonstranten in 1980
Poolse demonstranten in 1980
Artikel

Kernramp gaf Poolse milieuactivisten een enorme populariteitsboost

De nucleaire ramp in Tsjernobyl bracht een kentering teweeg in Polen, waar al jaren een protestbeweging tegen het communistische regime sluimerde. Doordat het Sovjet-regime de ramp onder het tapijt wilde schuiven, verbeterde de reputatie van Poolse milieuactivisten. Hun verzet gaf ook andere Poolse protestbewegingen nieuw elan.   In 1980 was de vakbond c opgericht door havenarbeiders...

Lees meer