160 p. Augustus, euro 18,50
`Het thema: terugkeer en opvang na de oorlog – nou, daar kon ik wel over meepraten,’ aldus Adriaan van Dis op 9 mei 2001 bij de opening van de tentoonstelling van de Stichting Onderzoek Terugkeer en Opvang (SOTO) over dat onderwerp in het Verzetsmuseum Amsterdam. Kort na aankomst in Nederland geboren in een uit Indië `teruggekeerd’ gezin heeft hij immers een ruim arsenaal aan verhalen en ervaringen ter beschikking. Het onderwerp liet Van Dis na die 9e mei niet los en inspireerde hem tot de fraaie, onmiskenbaar sterk autobiografisch getinte roman Familieziek over een vader-zoonverhouding.
Hier gaat het niet om de literaire waarde van de roman, maar om de vraag of de opgeroepen atmosfeer representatief is voor de eerste jaren na de oorlog. Als leeftijdgenoot – ik ben maar enkele jaren ouder – denk ik van wel. Weliswaar groeide ik op in een heel ander milieu, maar ik herken van alles: de oorlogsdreiging (`Je moet er klaar voor zijn!’), het huiveringwekkende van de atoombom – hoewel die ons ook tegen de Russen kon beschermen -, de centrale rol van de radio, de Watersnood, de opwinding over een gestrand schip: het zijn allemaal onderwerpen die meestal kort maar uitermate treffend worden neergezet.
Dat wekt vertrouwen dat Van Dis’ verhalen over het Indische en niet-Indische, over het rechtsherstel als ondoorgrondelijk en te bevechten bureaucratisch monster, over het gevoel onrecht te zijn aangedaan even trefzeker zijn verwoord. Dat Familieziek waardevol is als bron om een idee te krijgen van wat veel meer families doormaakten, van de spanningen die in veel gezinnen hebben geheerst. Een mooie bevestiging en aanvulling dus op de vier SOTO-boeken.
Hoewel: zegt een roman, ook als die in het verleden speelt, niet vooral iets over het tijdvak waarin deze werd geschreven – 2001-2002 dus? En wijst mijn herkenning van die atmosfeer er niet vooral op dat wij beiden kennelijk in het heden globaal dezelfde (vervormde?) herinnering hebben aan deze jaren? Jazeker, maar toch houd ik het erop – tot tegenbewijs volgt – dat de atmosfeer van Familieziek de toets van een stevige historische bronnenkritiek glansrijk zal doorstaan.
J.C.H. Blom is directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
