Geen enkele politieke partij heeft de eigen natie in de afgelopen decennia zo’n enorme schade berokkend als de Republikeinse partij in de Verenigde Staten. Daarbij is zij overigens ongelukkigerwijze terzijde gestaan door de Democratische partij, die vaak de neiging had uit opportunistische overwegingen met de Republikeinen mee te stemmen.
Sedert de vroege jaren tachtig hebben de Republikeinen de belastingen systematisch verlaagd, zonder daarbij ook de uitgaven te verlagen. Resultaat waren aanhoudende reusachtige begrotingstekorten in de jaren tachtig. President Clinton heeft die tekorten weggewerkt, maar zijn opvolger George Bush heeft onmiddellijk weer gezorgd voor nieuwe belastingverlagingen en daarmee nieuwe begrotingstekorten.
De aanhoudende belastingverlagingen voor in het bijzonder de rijkste burgers hebben geresulteerd in een verbijsterend ongelijke inkomensverdeling. Op dat punt lijken de VS nu meer op Brazilië en China dan op de West-Europese landen. Belastingverlaging is voor de Republikeinen een geloofsartikel geworden, dat zij met een ongekend fanatisme uitdragen. Zij richten liever de natie te gronde dan akkoord te gaan met noodzakelijke belastingverhogingen.
De Republikeinen hebben ook alles in het werk gesteld om de dringend noodzakelijke hervorming van de schrikbarend dure en inefficiënte Amerikaanse gezondheidszorg te saboteren. Dit wanbeleid is steeds vergezeld gegaan van een schrille, negatieve retoriek over de federale overheid. Die zou de burgers bestelen en hun elementaire vrijheden bedreigen. De gematigde pragmaticus Obama is in de afgelopen jaren weggezet als een levensgevaarlijke socialist.
In politieke systemen met twee partijen bestaan die partijen noodzakelijkerwijze uit vrij brede coalities, variërend van radicaal tot zeer gematigd. Vrijwel altijd zijn dan de gematigden in de meerderheid. Dat was ook het geval in de Republikeinse partij in de naoorlogse jaren.
In de jaren vijftig vormden de zogenoemde Eisenhower Republicans de dominante meerderheid. Zij waren wel conservatief, maar tegelijkertijd ook van mening dat de institutionele en sociale vernieuwingen van Roosevelts New Deal vooral niet ongedaan moesten worden gemaakt.
De radicale rechtervleugel van de partij dacht daar fundamenteel anders over. Daar was men van mening dat de hele erfenis van de New Deal opgeruimd moest worden. De sociaal bewuste, interventionistische overheid die de New Deal in het leven had geroepen was een existentiële bedreiging van alles wat de VS uniek maakte. Toen Eisenhower in 1952 tot president was gekozen, zei een teleurgestelde radicaal rechtse Republikein: ‘Weer vier jaar socialisme!’
Richard Nixon, de verliezende Republikeinse kandidaat in 1960 en president van 1969 tot 1974, noemde zichzelf een progressieve conservatief en van hem is de uitspraak ‘We are all Keynesians now’. Hij wordt altijd afgeschilderd als een uiterst rechtse figuur, maar in beleidsmatig opzicht was hij dat helemaal niet. Ideologisch verschilden Kennedy en Nixon in 1960 nauwelijks van elkaar.
Dat de machtsverhoudingen in de Republikeinse partij bezig waren langzaam te verschuiven, werd voor het eerst duidelijk in 1964, toen Goldwater de Republikeinse kandidaat was. Goldwater was daadwerkelijk van mening dat de VS terug moesten naar de jaren twintig. Hij verloor echter kansloos van de Democraat Lyndon Johnson.
Door de triomf van het neoliberalisme als beleidsideologie in de jaren zeventig kregen de radicale conservatieven in 1980 hun lang verwachte triomf in de persoon van Ronald Reagan. De scherpe verschuiving naar rechts werd mede veroorzaakt doordat de zeer conservatieve Democraten in de zuidelijke staten overstapten naar de Republikeinen.
Sedertdien is de partij steeds verder geradicaliseerd, zoals een godsdienst soms in de greep van fundamentalisten raakt. Gematigde Republikeinen zijn rücksichtslos geëlimineerd. Een partij met een grote traditie, de partij van Lincoln, is een partij van fanatici en scherpslijpers geworden.
Dat de VS terug zouden kunnen naar de jaren twintig is een gevaarlijke en hypocriete illusie. Dat blijkt wel uit het feit dat die boze, radicale Republikeinen wel hun AOW en vergoeding van de ziektekosten – beide federale programma’s – willen behouden.
