De Duitse luchtaanvallen op Britse steden in de Tweede Wereldoorlog en de geallieerde luchtoorlog tegen Duitsland hadden bewezen dat het moreel van de burgerbevolking in moderne grootschalige conflicten niet per definitie hoefde te breken onder luchtbombardementen, mits de bevolking kon rekenen op hulp en bescherming. Hiertoe werd in 1952 de Bescherming Bevolking (BB) opgericht: in geval van oorlog zouden de strijdkrachten het land met de wapenen verdedigen, terwijl de BB hulp zou bieden aan de geteisterde bevolking door het ruimen van puin, het blussen van branden en het evacueren van gewonden. Tevens bood de BB een mooie gelegenheid concrete inhoud te geven aan naoorlogse idealen als het smeden van een eendrachtig volk en het ontwikkelen van gemeenschapszin, burgerplicht en verantwoordelijkgevoel. De BB-er, compleet met uniform, helm, eigen gezelligheidsvereniging, voetbalclub en het onvermijdelijke BB-lied, zou de modelburger moeten worden van het naoorlogse Nederland. Zo’n 160.000 vrijwilligers stonden te trappelen zich aan te sluiten.
De wittebroodsweken waren echter gauw voorbij. Al in de eerste helft van de jaren vijftig werd duidelijk dat de Derde Wereldoorlog zou worden uitgevochten met nucleaire wapens waartegen Nederland als klein dichtbevolkt land met ‘lonende kernwapendoelen’ als de Rotterdamse haven en Schiphol feitelijk weerloos was. Opheffing van de BB zou onder deze omstandigheden logisch zijn geweest, maar de regering koos er bewust voor de illusie van een effectieve BB in stand te houden als onderdeel van de afschrikkingspolitiek. De BB moest de NAVO-bondgenoten en de vijand duidelijk maken dat ons land bereid én in staat was aan de verdediging van het vrije westen zijn steentje bij te dragen. Niet alleen de kracht van de militaire verdediging, maar ook de geestelijke weerbaarheid van de bevolking tegen een volgende oorlog moest Moskou ervan overtuigen dat het westen zo sterk was, dat een aanval zinloos werd.
De Nederlandse bevolking wist intussen wel beter en meende dat er geen Derde Wereldoorlog kon uitbreken omdat politici in oost en west beseften dat een nucleaire oorlog gelijk stond aan collectieve zelfmoord op mondiale schaal. Aan deze tegenstrijdigheid zou de BB al spoedig bezwijken. De vrijwilligers liepen weg, en toen dienstplichtigen met grote tegenzin hun plaats innamen en met eigen ogen zagen dat de BB een amateuristisch zooitje was zonder behoorlijk budget nam niemand de organisatie meer serieus. Dat de BB het bestaan nog tot 1986 wist te rekken kwam dan ook alleen maar doordat de ambtenaren die er verantwoordelijk voor waren na al die tijd in hun eigen propaganda waren gaan geloven.
Bart van der Boom heeft over deze façade-organisatie een uitstekend proefschrift geschreven waarin de mythe van de BB op overtuigende wijze wordt doorgeprikt. Want wat is er aardiger dan het doorprikken van mythes, zeker als ze afkomstig zijn van de overheid?
Herman Amersfoort is hoogleraar Militaire Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam
