Religieuze tolerantie
Actueel pleidooi van Coornhert
Dirck Volckertszoon Coornhert (1522-1590) was in zijn tijd een belangrijk humanist en politicus. In deze essaybundel wordt Coornherts betekenis onderzocht. Jaap Gruppelaar laat in zijn bijdrage zien dat Coornhert op grond van politieke en religieuze argumenten voor principiële godsdienstvrijheid pleitte. Coornhert was een van de eersten die dit standpunt innamen.
Zijn hele leven streed hij tegen geloofsvervolging. In zijn tijd probeerden vorsten iedere andere religie dan het katholicisme de kop in te drukken. De protestanten verzetten zich hier heftig tegen, onder meer tijdens de Beeldenstorm.
Coornhert schreef Synode over gewetensvrijheid, een fictief verslag van een gesprek over godsdienst waarbij zowel de katholieken als de protestanten vertegenwoordigd waren. Hij concludeerde dat er geen deskundige en onpartijdige rechter bestond. Iedereen zou elkaar moeten verdragen en niet verketteren. Gelovigen moesten Christus’ oordeel afwachten en niet zelf oordelen.
Ieder individu moest zelf een geloof te kiezen op grond van kritisch onderzoek en zich geen geloof laten aanpraten. Bestuurders moesten ruimte bieden aan religieuze verscheidenheid. Ze moesten zo machtig zijn dat ze deze verscheidenheid konden waarborgen. De kerk daarentegen moest beperkt worden in zijn macht en moest verdraagzamer zijn.
Hoewel Coornhert met zijn ideeën een modern vraagstuk aansneed, benadrukt Gruppelaar zijn tragiek. In Synode over gewetensvrijheid plaatste Coornhert zich ogenschijnlijk boven de katholieken en de protestanten. Maar hij had niet in gaten dat zijn partijdigheid tussen de regels door te lezen viel. Zo kregen de katholieken in het fictieve gesprek meer spreektijd dan de protestanten. Coornhert realiseerde zich niet dat zijn opvattingen over kerk en leer niet werden geaccepteerd door de gelovigen zelf.
Verder in deze bundel aandacht voor Coornherts moreelfilosofische oeuvre. Hij hield zich ook bezig met de verhouding tussen de rede en het geloof. Verder worden de brieven besproken die Coornhert schreef over tolerantie en verdraagzaamheid.
D.V. Coornhert (1522-1590): polemist en vredezoeker
Jaap Gruppelaar en Gerlof Verwey (red.),
198 p. Amsterdam University Press, € 35,00
De eerste massamedia
In de zeventiende eeuw werden de media steeds belangrijker. Een van de belangrijkste media was het pamflet. Pamfletauteurs, politici en boekverkopers deden er alles aan hiermee de publieke opinie te beïnvloeden.
Direct na een politiek conflict was de vraag naar nieuws het grootst. Pamfletauteurs en boekverkopers speelden in op de nieuwsbehoefte door vermakelijke teksten te verspreiden. Politici gebruikten de pamfletten om hun vermeende tegenstanders zwart te maken of om zelf populairder te worden.
Volgens Roeland Harms kan het zeventiende-eeuwse pamflet worden beschouwd als een massamedium avant la lettre.
Roeland Harms
De uitvinding van de publieke opinie: pamfletten als massamedia in de zeventiende eeuw
Proefschrift Universiteit van Utrecht,
292 p. uitgegeven in eigen beheer
Dit artikel is exclusief voor abonnees
