Home Actueel pleidooi van Coornhert

Actueel pleidooi van Coornhert

  • Gepubliceerd op: 11 okt 2010
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Maartje Hermans

Religieuze tolerantie
Actueel pleidooi van Coornhert

Dirck Volckertszoon Coornhert (1522-1590) was in zijn tijd een belangrijk humanist en politicus. In deze essaybundel wordt Coornherts betekenis onderzocht. Jaap Gruppelaar laat in zijn bijdrage zien dat Coornhert op grond van politieke en religieuze argumenten voor principiële godsdienstvrijheid pleitte. Coornhert was een van de eersten die dit standpunt innamen.

Zijn hele leven streed hij tegen geloofsvervolging. In zijn tijd probeerden vorsten iedere andere religie dan het katholicisme de kop in te drukken. De protestanten verzetten zich hier heftig tegen, onder meer tijdens de Beeldenstorm.

Coornhert schreef Synode over gewetensvrijheid, een fictief verslag van een gesprek over godsdienst waarbij zowel de katholieken als de protestanten vertegenwoordigd waren. Hij concludeerde dat er geen deskundige en onpartijdige rechter bestond. Iedereen zou elkaar moeten verdragen en niet verketteren. Gelovigen moesten Christus’ oordeel afwachten en niet zelf oordelen.

Ieder individu moest zelf een geloof te kiezen op grond van kritisch onderzoek en zich geen geloof laten aanpraten. Bestuurders moesten ruimte bieden aan religieuze verscheidenheid. Ze moesten zo machtig zijn dat ze deze verscheidenheid konden waarborgen. De kerk daarentegen moest beperkt worden in zijn macht en moest verdraagzamer zijn.

Hoewel Coornhert met zijn ideeën een modern vraagstuk aansneed, benadrukt Gruppelaar zijn tragiek. In Synode over gewetensvrijheid plaatste Coornhert zich ogenschijnlijk boven de katholieken en de protestanten. Maar hij had niet in gaten dat zijn partijdigheid tussen de regels door te lezen viel. Zo kregen de katholieken in het fictieve gesprek meer spreektijd dan de protestanten. Coornhert realiseerde zich niet dat zijn opvattingen over kerk en leer niet werden geaccepteerd door de gelovigen zelf.

Verder in deze bundel aandacht voor Coornherts moreelfilosofische oeuvre. Hij hield zich ook bezig met de verhouding tussen de rede en het geloof. Verder worden de brieven besproken die Coornhert schreef over tolerantie en verdraagzaamheid.

D.V. Coornhert (1522-1590): polemist en vredezoeker
Jaap Gruppelaar en Gerlof Verwey (red.),
198 p. Amsterdam University Press, € 35,00

De eerste massamedia

In de zeventiende eeuw werden de media steeds belangrijker. Een van de belangrijkste media was het pamflet. Pamfletauteurs, politici en boekverkopers deden er alles aan hiermee de publieke opinie te beïnvloeden.

Direct na een politiek conflict was de vraag naar nieuws het grootst. Pamfletauteurs en boekverkopers speelden in op de nieuwsbehoefte door vermakelijke teksten te verspreiden. Politici gebruikten de pamfletten om hun vermeende tegenstanders zwart te maken of om zelf populairder te worden.

Volgens Roeland Harms kan het zeventiende-eeuwse pamflet worden beschouwd als een massamedium avant la lettre.

Roeland Harms
De uitvinding van de publieke opinie: pamfletten als massamedia in de zeventiende eeuw
Proefschrift Universiteit van Utrecht,
292 p. uitgegeven in eigen beheer

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Stilleven van Alexander Adriaenssen
Stilleven van Alexander Adriaenssen
Interview

Gevulde eieren met suiker en kaneel: zeventiende-eeuwse recepten bevatten verbazende combinaties

Voor de bouw van de Markthal in Rotterdam onderzochten archeologen de bodem en vonden er kookpotten, keukengerei en etensresten. Op deze plek werd dus ook vroeger al veel gegeten. Naar aanleiding van de vondsten is er nu een kookboek over de historische Rotterdamse cuisine. Het is volgens auteur Manon Henzen meer dan een receptenboek: ‘Historische...

Lees meer
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Jacob Ruychaver met zijn gezin op een schilderij door Frans Hals
Beeldessay

Pronken met onze families doen we al eeuwen

Gezellig, gelovig of rijk. Met een familieportret laten gezinnen aan de buitenwereld zien wie ze zijn. En dat ze hun leven goed voor elkaar hebben.  Wie in de zeventiende eeuw een Amsterdams grachtenhuis binnenliep, kon in de ontvangstkamer worden verwelkomd door een groot schilderij van de bewoners. Bijvoorbeeld van een strenge vader in donkere mantel...

Lees meer
Filmposter Zwei zu eins
Filmposter Zwei zu eins
Recensie

Duitsers op het dievenpad in schelmenfilm Zwei zu eins

Over het leven in de DDR bestaan veel grimmige films, maar Zwei zu eins bewijst dat je er ook een schelmenkomedie over kunt maken. De film speelt zich af in de zomer van 1990 in het Oost-Duitse Halberstadt. De aanstaande Duitse eenwording gaat in het stadje gepaard met massaontslagen en failliete fabrieken. Drie gedesillusioneerde werkloze...

Lees meer
Cover HN78 2025
Cover HN78 2025
Interview

Broedermoord en ruzie over de erfenis: familiedrama’s zijn van alle tijden

De zomereditie van Historisch Nieuwsblad is gevuld met artikelen over familie. Volgens eindredacteur Mirjam Janssen is het een prachtig thema omdat veel geschiedenis daar nu eenmaal begint. ‘Iemands status en opvoeding, en de mogelijkheden die hij of zij krijgt in het leven hangen voor een groot deel af van de familie. We laten zien hoe families...

Lees meer