‘Mijn vader heeft niet op tijd ingegrepen in de vastgeroeste partijstructuren. Dat kun je hem verwijten, maar schending van mensenrechten? Kom nou zeg.’ Egon Krenz, de laatste partijchef van de DDR, zit inmiddels een half jaar in de gevangenis. Nog zes jaar te gaan. Zoon Carsten Krenz neemt het voor hem op. ‘Hij was een autoritaire vader, maar een goede.’
Het was wel een beetje wrang. Op 8 november, één dag voor het tienjarig jubileum van de Val van de Muur kreeg Egon Krenz (1937), de laatste communistische leider van de DDR, een gevangenisstraf van zeseneenhalf jaar, terwijl Michail Gorbatsjov dezelfde week in Berlijn de hoogste Duitse staatsonderscheiding ontving. Gorbatsjov, de toenmalige opperbevelhebber van de Warschaupact-troepen liet zich de eer graag ten deel vallen, maar vergat zijn oude socialistische Genossen niet. ‘Een heksenjacht’ noemde Gorbatjsov de rechterlijke uitspraken over Egon Krenz, Günter Schabowski en Günther Kleiber, die als hoge gezagsdragers in de DDR verantwoordelijk werden gehouden voor de slachtoffers aan de Muur. Het mocht niet baten.
Vanaf begin dit jaar zit Egon Krenz in de gevangenis, eerst in Hakenfelde, nu in de sombere Plötzensee-gevangenis. Voor journalisten is hij niet meer te bereiken. Vlak na de uitspraak van het bondsgerechtshof heeft hij zich nog verongelijkt en cynisch uitgelaten over de gang van zaken, daarna heeft hij in het openbaar niets meer willen zeggen. Zijn jongste zoon Carsten (28) is na lang aandringen wel tot een gesprek bereid. ‘Omdat de berichtgeving in de Nederlandse kranten wel wat eenzijdig was.’ Hij ontvangt mij in het kantoor van zijn firma Krenzmedien in het West-Berlijnse Kreuzberg.
Carsten Krenz lijkt op zijn vader, hij is iets kleiner en peziger, maar hij heeft dezelfde donkere teint, dezelfde gelaatstrekken en hij is zeker zo verbaal begaafd. Strijdlustig en zelfbewust zet hij uiteen waarom de West-Duitse rechters de juridische plank volledig misgeslagen hebben. ‘Toen ik het oordeel hoorde, kon ik slechts lachen. Ik heb geholpen bij de verdediging van mijn vader en ik wist dat de kans op vrijspraak vrijwel nihil was, maar de gang van zaken in deze rechtszaak slaat werkelijk alles. Ik heb rechten gestudeerd, dus ik weet waar ik het over heb. Deze rechters zijn tot een veroordeling gekomen, omdat ze dat wilden, en niet omdat daar juridisch argumenten voor waren. De rechters waren bevooroordeeld, historisch vooringenomen, en meenden het strafrecht als politiek instrument te kunnen hanteren. Dat vind ik nog het ergste, dat het recht gebruikt wordt om historische en politieke ontwikkelingen achteraf te corrigeren. Daarvoor is het recht niet gemaakt.’
‘Mijn vader is dood door nalatigheid ten laste gelegd. Het gerechtshof heeft dus moeten bewijzen dat hij er niet alles aan gedaan heeft om slachtoffers aan de Duits-Duitse grens te voorkomen. En wat is het bewijs? Een zeer avontuurlijke redenering. De rechters geven volmondig toe dat het voor een groot deel aan mijn vader te danken is dat de 9de november 1989 zo vredig, zonder bloedvergieten verlopen is. Maar vervolgens zeggen ze: omdat mijn vader op 9 november 1989 ervoor gezorgd heeft dat er geen geweld werd gebruikt, wist hij dat gewelddadig optreden strafbaar was, hij wist dat schieten verkeerd was. En toch heeft hij in andere gevallen, zoals bij het neerschieten van vluchtelingen aan de Muur, niet ingegrepen. Dus, zeggen de rechters, was hij medeplichtig. Is dat niet waanzinnig? Wanneer u deze redenering aan een Nederlandse advocaat voorlegt, vraagt die zich af waar deze Duitse rechters gestudeerd hebben.’
Werden de mensenrechten dan niet geschonden, daar bij de bewaking van de Muur, met al die automatische mitrailleurs in het stuk niemandsland tussen de Duits-Duitse grens?
‘Nu moet u uitkijken. Ten eerste was noch de BRD noch de DDR tot 1989 soeverein. Bij de één hadden de Amerikanen het voor het zeggen, bij de anderen de Russen. Bij ons waren de Russen verantwoordelijk voor het grensregime. Wij in de DDR hadden de Koude Oorlog niet uitgevonden, noch het IJzeren Gordijn of de Duitse deling. Onze wettelijke grensbepalingen verschilden helemaal niet zoveel van die van bijvoorbeeld Nederland. Een soldaat die in het wilde weg iemand neer zou schieten, was ook bij ons zonder meer veroordeeld. Maar de grenssoldaten moesten wel de illegale grensoverschrijdingen zien te verhinderen en in het ergste geval waren ze bevoegd om te schieten. Dat was vroeger aan de Nederlands-Duitse grens vast niet anders. En ja, dan kon het gebeuren dat een vluchteling stierf.
Maar nu zegt het bondsgerechtshof: Paragraaf 27 van de Oost-Duitse grondwet geldt niet, erkennen we niet, want er is sprake van een uitgesproken schending van de mensenrechten. Wanneer voor het laatst heeft een land de wetten van een ander land eenvoudig voor nietig verklaard? Precies, tijdens de Neurenberger processen. En om wat voor misdaden ging het toen? Genocide, aanvalsoorlog en holocaust – de zogenoemde misdaden tegen de menselijkheid. Nu mag u mij vertellen welke van deze misdaden in de DDR begaan zijn. Een schot aan de grens komt daarbij niet eens in de buurt. Zelfs de Verenigde Naties hebben de DDR nooit op de vingers getikt vanwege haar grensbewaking. De mensenrechten zijn er niet overschreden. Natuurlijk heb ik wel begrip voor de nabestaanden van de slachtoffers. Maar we spreken nu niet over morele waarden of schuld, maar over de vraag wanneer bestaand recht teniet mag worden gedaan.’
Vindt u dat uw vader schuldig is?
‘U opereert hier met begrippen! Dat heeft met schuld niets te maken. Natuurlijk draagt mijn vader als politicus verantwoordelijkheid voor het feit dat het project DDR mislukt is. Hij heeft zich, hoe zal ik het zeggen, te lang verstopt, of nee, ik bedoel, hij heeft te lang niet ingegrepen in de vastgeroeste politieke praktijk van het politburo. Hij viel Honecker pas op het allerlaatste moment af. Wellicht had hij eerder kunnen proberen om hervormingen door te drukken. Maar dit zijn morele vragen, geen juridische. De schuldvraag is uiteindelijk een zaak van Oost-Duitsers onder elkaar – niet van West-Duitsers.’
Wat vindt u van de houding van uw vaders collega Günter Schabowski? Die heeft wel schuld bekend.
‘Schabowski is absoluut niet veranderd. Zo was hij vroeger al. Altijd waaide hij met alle winden mee. Wat ik ergerlijk vind, is dat de rechters zo’n opportune houding dan ook nog honoreren, terwijl Schabowski in Berlijn altijd als een echte houwdegen gold. Hij krijgt drie jaar omdat hij een openbare schuldbekentenis heeft afgelegd. Mijn vader hoeft zich nergens voor te schamen en krijgt zeseneenhalf jaar. Als een crimineel wordt hij direct in de gerechtszaal gearresteerd.’
Hoe is uw verhouding met uw vader?
‘Ook nu, of juist nu nog zeer goed. Ik bezoek hem vaak. Aan zo’n proces gaat een gezin ten gronde, of het groeit juist nog sterker naar elkaar toe. Ook vroeger in de DDR waren wij al zeer close. Mijn vader was in de DDR altijd veel op pad, maar wanneer hij thuis was, bekommerde hij zich altijd om ons. Hij was een autoritaire vader, maar een goede. Je moet kinderen toch ook leren hoe ze zich moeten gedragen. Met mij schaakte hij vaak. De laatste twee jaar tot 1989 heb ik ook voor hem gewerkt, pr gedaan enzo. En ik ben ook na het einde van de DDR achter hem blijven staan. Dat is toch normaal!’
Hoe staat u nu tegenover de DDR en het socialisme? Wenst u weleens stiekem dat de Muur er weer stond?
‘Nee, nooit. Ik ben blij dat de DDR niet meer bestaat. Anders dan mijn vader ben ik van mening dat het prima is dat het socialisme in Europa verdwenen is. Het is een samenlevingsvorm die voor mij niet realistisch is. Het socialisme functioneerde niet, omdat ze de menselijke drijfveren buiten beschouwing liet, in het bijzonder het loon-naar-arbeid principe.’
U heeft een eigen mediabedrijf, het gaat u voor de wind. Bent u gearriveerd in de Bondsrepubliek? Heeft het verschil gemaakt dat u in een geprivilegieerde omgeving bent opgegroeid?
‘Ik heb mezelf een plaats weten te veroveren in de vrije markteconomie, dat klopt, maar dat heb ik vooral te danken aan mijn persoonlijkheid. Ik neem graag risico’s en houd ervan ergens voor te vechten. Natuurlijk gebruik ik de contacten van mijn vader wanneer ze me van pas komen, en inderdaad: ik heb een goede opleiding genoten en ik kom uit een intacte familie. Maar ik ken te weinig kinderen van DDR-prominenten om te weten of hun achtergrond bij iedereen tot een geslaagde carrière in de BRD heeft geleid.’
‘Toch wil ik wel even kwijt dat de BRD tot op zekere hoogte net zo star en vastgeroest is als de DDR dat was. Het is schokkend hoe geborneerd de politieke klasse van de BRD is. De economie floreert weliswaar, het land draait, maar de condities voor de vrije ondernemers zijn abominabel. Aan de huidige ontslag- en overige bureaucratische bepalingen kunnen bedrijven als het mijne echt kapot gaan.’
Wat vindt uw vader van uw kapitalistische activiteiten en van uw houding ten opzichte van de DDR?
‘Daar hebben we het niet over. We hebben vroeger goed geleerd om politiek en familie te scheiden. Dergelijke discussies halen toch niets uit. Overigens was het voor mij heel gewoon om als zoon van een belangrijke DDR-functionaris op te groeien. Ik was ook goed bevriend met de kleinzoon van Honecker. Tot het einde van de DDR heb ik niet getwijfeld aan het communisme. Ik was lid van de jonge communisten en genoot daarvan. Van kritiek op mijn vader was werkelijk geen sprake. Wij leefden allemaal met hem mee, vooral tijdens de machtsgreep tegen Honecker en zijn dagen als politieke leider van de DDR. Mijn vader is nog steeds een overtuigd socialist. Hij had wel oog voor de zwakke plekken in het systeem van de DDR, maar het socialisme als idee staat voor hem niet ter discussie. Veertig jaar lang heeft hij zich voor zijn socialistische idealen ingezet, en zou hij daar nu van afstappen? Hij is ook nog steeds fervent aanhanger van de PDS (de opvolger van de Oost-Duitse communistische SED, red), terwijl men hem daar toch geroyeerd heeft!’
Hoe gaat het nu met uw vader
‘Zijn advocaat heeft er alles aan gedaan zijn situatie te verbeteren. En dat is gelukt, mijn vader is sinds kort Freigänger. Dat betekent dat hij mag werken en nu heeft zich eindelijk een bedrijf aangeboden dat hem in dienst wil nemen: het orthopedische rehatechnische centrum in Siegen in Noordrijn-Westfalen, dat diensten aan ziekenhuizen en artsen aanbiedt. Mijn vader mag voor dit centrum de economische betrekkingen met Oost-Europa aanhalen. Hij spreekt immers vloeiend Russisch en heeft daar ook nog zijn contacten. Hij mag nu zijn cel van maandag tot en met vrijdag elke dag verlaten, als hij om 22.00 uur maar weer binnen is. En, het mooist van allemaal, hij heeft 21 ‘vakantiedagen’.
Erich Honecker (1912) – secretaris-generaal van de Sozialistische Deutsche Einheitspartei en voorzitter van de Staatsraad. Volgde Walter Ulbricht in 1971 op als politiek leider van de DDR.
Egon Krenz (1937) – voorzitter van de Nationale Defensieraad (in 1989); lid van het Politbureau (vanaf 1983), het machtscentrum van de DDR. Op 18 oktober 1989 volgt hij Honecker op als staats- en partijchef, nadat het politbureau deze tot aftreden had gedwongen.
Günter Schabowski (1929) – hoofdredacteur van de partijkrant Neues Deutschland, lid van het politbureau (vanaf 1984) en eerste partijsecretaris van Berlijn.
Günter Kleiber (1931) – lid van het politbureau.
SED – Socialistische Eenheidspartij Duitsland, de communistische partij in de DDR. In 1989 ‘hervormd’ en in eerste instantie als SED-PDS, later onder de naam als PDS (Partei des Demokratischen Sozialismus) voortgezet.
Het proces – na de eerste grote processen tegen Erich Honecker, en Stasi-mannen als Erich Mielke en Markus Wolf volgden vanaf 1992 de processen tegen de ‘gewone’ leden van het politbureau. In 1997 sprak het gerechtshof van de deelstaat Berlijn een oordeel uit over Egon Krenz, Günter Schabowski en Günther Kleiber. Krenz kreeg zeseneenhalf jaar, de andere twee drie jaar. Zowel Krenz, Kleiber en Schabowski als de officier van justitie tekenden hoger beroep aan. Zonder succes. Egon Krenz ging als enige nogmaals in hoger beroep, dit keer bij het gerechtshof van het Europese Verdrag voor de Rechten van Mens. Een uitspraak is er nog niet. Sinds begin dit jaar zitten de drie veroordeelden vast.
