Het Mauritshuis ontving de afgelopen jaren steeds meer kritiek op het mogelijk dubieuze verleden van naamgever Johan Maurits van Nassau-Siegen, in de zeventiende eeuw gouverneur van toenmalig Nederlands-Brazilië. Een besluit om een buste van Johan Maurits van de foyer naar het depot te verplaatsen leidde begin 2018 alleen nog maar tot meer ophef. Hoewel de speelruimte van het Mauritshuis in het mijnenveld der maatschappelijk gevoelige thema’s beperkt is, weerhoudt dit het museum er niet van om een tentoonstelling te organiseren die de diverse kanten van Johan Maurits probeert af te tasten: Bewogen Beeld – Op zoek naar Johan Maurits.
Het startpunt van de tentoonstelling spreekt direct boekdelen: de gewraakte buste van Maurits is opgesteld tegen de achtergrond van een scherm waarop boze tweets digitaal geprojecteerd worden. Het toont het spanningsveld waarmee steeds meer musea zich geconfronteerd zien, nu de kritiek op de verering van historische figuren met een bedenkelijke achtergrond toeneemt. Dit proces raakte voor het Mauritshuis vorig jaar in een stroomversnelling toen het museum een buste van Johan Maurits uit de foyer haalde en naar het depot verplaatste. Een ‘beeldenstorm’ aan kritiek barstte los op sociale media en zelfs premier Rutte mengde zich in het debat door te stellen dat we de geschiedenis niet door de bril van nu moeten bekijken.
Liefdesbaby
Dit artikel is exclusief voor abonnees
De nieuwe tentoonstelling is daarmee een soort ‘liefdesbaby’ van de kritiek die het Mauritshuis de afgelopen jaren te verduren kreeg. Directeur Emilie Gordenker: ‘Sinds de heropening van het museum in 2014 kregen we van verschillende kanten verzoeken om hier over Johan Maurits te vertellen. Over wie hij was, maar ook over zijn rol in de trans-Atlantische slavenhandel. Als openbare instelling hebben wij niet alleen het mandaat, maar ook de plicht om verhalen uit het verleden zo goed als we kunnen uit meerdere perspectieven te vertellen. Iedere generatie heeft per slot van rekening een eigen kijk op het verleden. Verschillende perspectieven kunnen weer leiden tot nieuwe vragen en inzichten.’
In het kader daarvan benaderde het Mauritshuis 46 uiteenlopende auteurs om meerdere stukjes te schrijven bij de tentoongestelde kunstwerken. Er is in de begeleidende tekstjes bewust geen chronologie of rode draad aangebracht, de schrijvers moesten de regie te allen tijde in eigen hand kunnen houden. Het Mauritshuis heeft hierbij ruim baan geboden aan betrokkenen van allerlei gading. Zo behoren belangrijke critici als GroenLinks-kamerlid Zihni Özdil en hoogleraar Gloria Wekker tot de auteurs.
Suikerriet
Parallel aan de tentoonstelling is ook een uitgebreid onderzoekstraject van start gegaan, waarbij gekeken wordt naar het verleden van Johan Maurits in Nederlands-Brazilië en zijn eventuele betrokkenheid bij de trans-Atlantische slavenhandel. Ook gaat het museum onderzoek doen naar de financiering van de bouw van het Mauritshuis in de zeventiende eeuw.
Het Mauritshuis, dat voornamelijk schilderkunst uit de Gouden Eeuw toont, werd gebouwd in opdracht van Johan Maurits gebouwd en lijkt vooral bekostigd uit zijn inkomsten als gouverneur in toenmalig Nederlands-Brazilië. Een belangrijke inkomstenbron aldaar was de handel in suikerriet, die onder het bewind van Johan Maurits een flinke impuls kreeg, maar steunde op slavernij en slavenhandel.
Om het interactieve karakter van de tentoonstelling extra te benadrukken krijgt het publiek ook de gelegenheid om aan te geven welke kwesties vooral onderzoek behoeven. Bezoekers kunnen stemmen op vragen als: hoe kon Johan Maurits zich dit alles veroorloven? Wat was zijn rol in de slavenhandel van de West-Indische Compagnie? En zien we ook kenmerken van slavernij terug in zijn persoonlijk leven? Gordenker: ‘Tijdens de voorbereiding realiseerden we ons dat er nog heel veel open vragen zijn over Johan Maurits. Daarom zijn we in 2018 begonnen met een inventarisering van een groot onderzoek, gevolgd door meerjarige wetenschappelijke onderzoeksprojecten.’
Dit alles moet in 2022 uiteindelijk leiden tot een breed scala aan wetenschappelijke publicaties, liefst ook vanuit internationaal oogpunt. Alles om de dialoog over het verleden van Johan Maurits én het Mauritshuis zelf op gang te brengen, met de tentoonstelling als aftrap. Nu maar hopen dat het niet zo’n vaart zal lopen met een eventuele nieuwe beeldenstorm.
De tentoonstelling Bewogen beeld – Op zoek naar Johan Maurits is tot en met 7 juli 2019 te bezoeken in het Mauritshuis in Den Haag.
