SIGNALEMENTEN

En de hel brak los. De wereld in oorlog, 1939-1945 Max Hastings 832 p. De Bezige Bij, € 49,99
De Bezige Bij vertaalde eerder van de gevierde Engelse geschiedschrijver Hastings een boek over de Eerste Wereldoorlog: 1914. Het trauma van Europa. En de hel brak los verscheen oorspronkelijk in 2011. Daarvoor schreef Hastings al acht boeken over de Tweede Wereldoorlog. En de hel brak los is een prachtig  overzichtswerk, waarin de grote geschiedenis van krijgsverrichtingen aangekleed wordt met beschrijvingen van hoe gewone mensen de oorlog beleefden. Het boek begint met de brute verovering van Polen en eindigt met een korte beschrijving van de naoorlogse periode. Ook minder bekende episodes komen aan bod, zoals de veldtocht van de Sovjet-Unie tegen Finland. In die strijd werd de term ‘molotovcocktail’ gemunt. Hastings is kritisch en maakt korte metten met de tactische blunders van de krijgsheren. En de hel brak los is een echte aanrader!

Het woeste continent. Europa in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog Keith Lowe 494 p. Balans, € 29,95
Helemaal over de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog gaat dit boek van de jonge Engelse historicus Keith Lowe, die naam maakte met Inferno, over de geallieerde bombardementen op Hamburg. De naoorlogse jaren zijn opeens populair. Recent verscheen 1945 van Ian Buruma en Na de bevrijding door Ad van Liempt, dat weer gekoppeld was aan de gelijknamige televisieserie van de NTR. Lowe toont de enorme behoefte aan wraak als de nalatenschap van de oorlog: de etnische zuiveringen en de burgeroorlogen, die tal van slachtoffers eisten. Maar hij toont ook hoe er weer stabiliteit ontstond in Europa. In Het woeste continent is er aandacht voor Nederland. Zo schrijft Lowe uitgebreid over de Hongerwinter en haalt hij de Nederlandse held Bram van der Stolk naar voren, de meest onderscheiden militair, die helemaal verdrongen is door die andere held: de Soldaat van Oranje.

Operatie Jedburgh. Geheime geallieerde missies in Nederland, 1944-1945 Jelle Hooiveld 288 p. Boom, € 19,90
Na D-day parachuteerden de geallieerden speciaal opgeleide eenheden onder de codenaam ‘Jedburgh’ tot ver achter de Duitse linies. Hun opdracht was lokale verzetsgroepen te helpen organiseren en aan te sturen. Aan de hand van tot voor kort geheime documenten verhaalt Jelle Hooiveld, van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie, hoe de Jedburgh-teams in bezet Nederland opereerden, en wie die militairen waren.

Veel meer is bekend over de Nederlandse koopvaardij tijdens de Tweede Wereldoorlog. De inzet van de koopvaardij was de belangrijkste Nederlandse bijdrage aan de geallieerde eindoverwinning. Hierover gaat De Nederlandse koopvaardij in oorlogstijd (303 p. Boom, € 29,90), onder redactie van Anita van Dissel, Martin Elands, Hylke Faber en Pieter Stolk. Centraal staan de ervaringen van de zeevarenden zelf.

Kinderen van foute ouders. Hun verhaal Chris van der Heijden 255 p. Atlas Contact, € 19,99
Van der Heijden maakte naam met Grijs verleden en slaagde erin het beeld van de oorlog te doen kantelen: goed en fout deden er niet meer toe; de Nederlanders waren grijs geweest – iedereen probeerde schipperend te overleven. Bekend is dat Van der Heijden zelf uit een gezin met een erg foute vader komt. Hij kondigt in dit boek een autobiografisch verhaal aan over zijn ervaringen als kind uit een fout gezin, een verhaal waar velen naar uit zullen zien. Kinderen van foute ouders is gebaseerd op het Open Archief, een digitale plek waar nazaten van foute ouders, al dan niet anoniem, hun verhaal kunnen doen. De analyse van Van der Heijden is niet anders dan die van Bas Kromhout in zijn Fout geboren. Het verhaal van kinderen van foute ouders uit 2004. Door dit boek boog het NIOD zich ook over de kinderen van foute ouders. Over de daaruit voortgekomen studies is Van der Heijden zeer kritisch, omdat ze zijn geschreven vanuit het perspectief van de overheid.

Kunstenaar van de Kultuurkamer. Geschiedenis en herinnering Claartje Wesselink 419 p. Prometheus Bert Bakker, € 24,95
Dit boek is een bewerking van een proefschrift. Kunstenaars moesten zich tijdens de oorlog aansluiten bij de Kultuurkamer. Wie dat deed werd beschouwd als fout. Wesselink beschrijft de collaboratie van beeldend kunstenaars, hun naoorlogse zuivering, hun pogingen om hun oude faam te herwinnen en hun postume waardering. Ze vraagt zich af waarom het Pyke Koch lukte om terug te komen, terwijl bijna niemand vandaag de dag de beeldhouwer Johan Polet nog kent.

Een heel foute kunstenaar was Melchert Schuurman. Hij wordt geportretteerd door Gerrit Valk in ‘Pantsers stooten door, stuka’s vallen aan’. Melchert Schuurman. Een muziekleven in dienst van de NSB en de Waffen-SS (191 p. Boom, € 19,90). Na zijn toetreding tot de NSB in 1933 werd hij daarvan de zangleider en componeerde hij tal van strijdliederen voor de beweging. In 1942 meldde hij zich op 42-jarige leeftijd aan voor het oostfront.

Held tegen wil en dank. Het tragische lot van een Haags agent in bezettingstijd Jan H. Kompagnie 223 p. Balans, € 19,95
Dit boek had niet kunnen worden gemaakt zonder het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), dat bewaard wordt in het Nationaal Archief. In het CABR bevinden zich honderdduizenden dossiers van foute mensen die na de oorlog werden opgepakt. Kompagnie kende – hij overleed in 2011 – als onderzoeker bij het Nationaal Archief als geen ander de weg in het CABR. Held tegen wil en dank gaat over zijn oom Henk, een Haagse politieman die omkwam in concentratiekamp Neuengamme. Zijn dood was het resultaat van een keten van gebeurtenissen, die ermee begon dat hij voor enkele dagen onderdak verleende aan een onderduiker. Vervolgens speelde een ongeruste moeder die haar dochter wilde beschermen een tragische rol in het drama. Daarmee is de dood van Henk Kompagnie een typisch verhaal uit de Tweede Wereldoorlog: de verhouding tussen oorzaak en gevolg lijkt soms totaal zoek te zijn.

Ik ontsnapte uit Auschwitz Rudolf Vrba 404 p. Kosmos, € 14,99
Op het omslag van dit boek staan heel wat lovende uitspraken, als: ‘Nog nooit zo’n indrukwekkend boek gelezen’, ‘Schokkend’, ‘Nog weken in je gedachten’. Al die meningen kan ik onderschrijven. Vrba, een Slowaak, belandde via kamp Majdanek in Auschwitz. Daaruit wist hij op 7 april 1944 te ontsnappen, samen met zijn vriend Alfred Wetzler. Toen ze in vrijheid waren, schreven ze een rapport over de moordmachine Auschwitz, dat bij de geallieerden belandde. Dankzij dit rapport werden ten minste 200.000 Joden van een zekere dood gered. Ik ontsnapte uit Auschwitz beschrijft de ervaringen van Vrba en geeft een vlijmscherpe analyse van de hel waaruit hij wist te ontkomen.

Ik overleefde Treblinka (253 p. Omniboek, € 18,99) door Samuel Willenberg is ook autobiografisch en verhaalt over de ontsnapping van de Pools-Joodse Willenberg uit Treblinka na de kampopstand in de zomer van 1943.

De Holocaustmonumenten van Europa Martin Winstone 558 p. BBNC, € 29,95
Jaarlijks bezoeken honderdduizenden mensen de plekken waar de gruweldaden van de Holocaust zich hebben afgespeeld. De Engelsman Martin Winstone, educatief medewerker van de Holocaust Educational Trust, biedt een uitgebreide gids over deze kampen en monumenten, die is voorzien van veel praktische informatie en historische achtergronden. Niet alleen beruchte kampen als Auschwitz en Ravensbrück worden behandeld, maar ook minder bekende, zoals Sered’ in Slowakije en Schoorl in Noord-Holland. Winstone geeft ook uitgebreide beschrijvingen van bloedbaden, getto’s, euthanasiecentra en plekken waar Roma en Sinti werden vermoord. Tien pagina’s van het boek zijn gewijd aan Nederland. Aan bod komen het getto van Amsterdam, het Anne Frankhuis en kamp Vught, Westerbork en Amersfoort.