Het Nationaal Archief in Den Haag maakt op 3 januari duizenden overheidsdocumenten openbaar. Bezoekers kunnen de notulen van het kabinet-Kok I, rapporten over naoorlogse interneringskampen en een nazi-schatkaart uit 1944 inzien.
Overheidsinstanties zijn verplicht om documenten van twintig jaar oud over te dragen aan het Nationaal Archief, waar ze toegankelijk zijn voor iedereen. Sommige stukken blijven vanwege privacy- of veiligheidsredenen langer geheim, tot maximaal 75 jaar. Vandaag, op de jaarlijkse Openbaarheidsdag, worden onder andere de ministerraadnotulen uit 1997 openbaar, net als documenten die na de Tweede Wereldoorlog geheim werden gehouden.
Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Ministers spraken over Rusland en klimaat
Uit het documentenoverzicht van het Nationaal Archief blijkt dat het kabinet-Kok I veel sprak over onderwerpen die nog altijd actueel zijn. Ministers discussieerden over manieren om het aantal varkens te beperken vanwege hun hoge fosfaatuitstoot en bogen zich over de afspraken van de klimaattop in Kyoto. Ook migratie stond hoog op de agenda: Iraanse vluchtelingen werden het land uitgezet, er werd gesproken over een beperking van gezinshereniging en het kabinet scherpte de Vreemdelingenwet aan.
De ministerraadnotulen geven ook een beeld van de Nederlandse rol op het internationale toneel in 1997, het jaar dat Nederland voorzitter was van de EU. De NAVO wilde dat jaar uitbreiden met Hongarije, Polen en Tsjechië. De meeste regeringspartijen waren voor, maar de VVD dwarsboomde de uitbreidingsplannen. Die vreesde dat Rusland zich vernederd zou voelen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Geheime diensten
Naast de minsterraadnotulen maakt het Nationaal Archief dossiers van de Centrale- en Binnenlandse Veiligheidsdiensten (CVD en BVD) – de voorlopers van de AIVD – openbaar. Eerder dit jaar droeg de geheime dienst al duizenden personeelsdossiers uit de periode 1946 tot 1998 over aan het Nationaal Archief. Historicus Hans Blom noemde dat toen een ‘betekenisvolle stap’ richting meer openheid.
Volgens het Nationaal Archief gaat het dit keer om onderzoeken naar ‘verdachte’ personen en organisaties, die de diensten net na de oorlog uitvoerden (1946-1952). Zo is te lezen hoe de CVD en BVD mannen in de gaten hielden die weigerden om in Indonesië te dienen. Ook geeft het archief een naoorlogs onderzoek vrij naar de overblijfselen van de NSB, waarin een kopie van de afscheidsbrief van Anton Mussert te lezen is.
Voetboeien
Verder maakt het Nationaal Archief een aantal bijzondere voorwerpen openbaar, waaronder een kaart die naar een verloren nazischat zou leiden. Het zou gaan om de inhoud van een kluis uit een Arnhems bankgebouw, dat bij de verdediging van de stad in augustus 1944 was geraakt. De kostbaarheden kwamen daardoor op straat te liggen. Duitse soldaten namen ze mee en begroeven ze in een munitiekistje tussen Ommeren en Lienden. De Centrale Vermogens Opsporingsdienst ging in 1947 op zoek naar de schat en gebruikte daarbij de schatkaart die een Duitse soldaat had getekend. Ze vonden niets; de schat was waarschijnlijk al meegenomen door anderen.
In het archief zijn ook voetboeien te zien uit Nederlandse interneringskampen, waar collaborateurs na de oorlog werden opgesloten. In 1948 stelde de overheid een onderzoek in naar de toestanden in die kampen. De getuigenverklaringen van gevangenen en hun familieleden schetsen een schokkend beeld: de gevangenen werden met voetboeien aan elkaar vastgezet. Een getuige vertelde dat vier mannen zes weken lang aan elkaar vast hadden gezeten. Dat leverde ‘allerlei onhygiënische en onmenselijke situaties op, aangezien een van deze mannen dysenterie had opgelopen’.
Zelf op onderzoek?
De documenten zijn na reservering in te zien in de studiezaal van het Nationaal Archief in Den Haag. De lijst met vrijgekomen archieven vindt u hier.
