Home Dagelijkse indrukken van nazi-Duitsland

Dagelijkse indrukken van nazi-Duitsland

  • Gepubliceerd op: 28 februari 2023
  • Laatste update 06 mrt 2023
  • Auteur:
    Jeroen Vullings
  • 3 minuten leestijd
Dagelijkse indrukken van nazi-Duitsland

Dit artikel krijgt u van ons cadeau

Wilt u onbeperkt toegang tot de artikelen op Historischnieuwsblad.nl? U bent al lid vanaf €1,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

Gewone Duitsers spraken al tijdens de oorlog met elkaar over de Holocaust en andere misdaden van de nazi’s. Journalist Anna Haag noteerde alles wat ze hoorde.

Op 13 april 1945 memoreerde de Duitse journalist en latere SPD-politica Anna Haag in haar geheime dagboek het overlijden van de Amerikaanse president Roosevelt. De taal die ze daarbij gebruikte doet nu ouderwets, zelfs wat ronkend aan. ‘Ik weet: de overledene zou Duitslands onontkoombare naoorlogse nood naar beste kunnen hebben gelenigd, zodra ons dolende volk de weg naar de werkelijke idealen van de mensheid zou hebben teruggevonden.’ Zoveel mag duidelijk zijn: het oorlogsdagboek van Anna Haag lees je niet omwille van de schrijfstijl. Maar je leert er een sterke vrouw door kennen, met haar opvattingen (democratisch, antinazistisch, feministisch en pacifistisch) en haar zorgen (met name over haar familieleden).

Wat het dagboek, dat Haag uit angst voor de Gestapo verstopte, vooral biedt is een blik van binnenuit in het alledaagse leven in nazi-Duitsland. Ze begon erin te schrijven in mei 1940, als monddood gemaakte journalist van in de vijftig. Haar buren beloerden haar en ze vond het moeilijk haar mond niet te roeren over de misdadigheid van het naziregime. Haar verontwaardiging gold vooral de vraag hoe het in hemelsnaam kon dat een beschaafde natie als Duitsland, met zoveel hoogopgeleide burgers, kon verworden tot een terreurstaat die kritisch, onafhankelijk denken in de ban had gedaan.

Sterk in haar dagboek zijn de passages waarin ze opschrijft wat de mensen om haar heen vertelden op straat, in de winkels en het openbaar vervoer. Zo komt tot uiting dat veel gewone Duitsers al tijdens de Tweede Wereldoorlog weet hadden van de Holocaust en andere nazimisdaden. Misschien is dat de reden waarom het na de oorlog zo lang duurde voordat Haags dagboek werd gepubliceerd: het was te confronterend voor al die Duitsers die zeiden het niet geweten te hebben. Indringend beschrijft Haag het omslagpunt in 1944, toen heel veel opportunisten gingen verkondigen dat ze altijd tegen de nazi’s waren geweest.

Haags dagboek is vergeleken met dat van Victor Klemperer, vermoedelijk omdat beiden de leugentaal van de nazi’s ontzenuwden. Haag fileert scherpzinnig de mannelijkheidscultus van het nazisme. Maar verder gaat die vergelijking mank. Intellectueel graaft Klemperer dieper, maar Haag weet, als de gevierde romanschrijver die ze in de jaren twintig van de vorige eeuw was, personages te maken van mensen met wie ze wat te stellen had. Dat geldt vooral voor de nazi-apotheker, die niet alleen volhardde in toentertijd sociaal wenselijke praatjes, maar ook tegen de keer in bleef geloven in het Duizendjarige Rijk. Anna wist beter.

Vreemdeling in eigen land. Het oorlogsdagboek van Anna Haag.
Anna Haag
464p. Alfabet, €14,99
Bestel bij Libris

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 3 - 2023